Πλημμυρικά φαινόμενα στο Ρέμα Πικροδάφνης

( Tου Δρ. Ηλία Δημητρίου, Γεωλόγου Διαχείρισης Υδάτινων Πόρων, (Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών/Ινστιτούτο Εσωτερικών Υδάτων).

 Το ρέμα της Πικροδάφνης είναι ένα από τα τελευταία αστικά ρέματα που έχουν απομείνει στην Αττική. Από ψηλά φαίνεται σαν μια καταπράσινη διαδρομή που περνά μέσα από πυκνοδομημένες τσιμεντόκτιστες περιοχές.

Ξεκινά από τους πρόποδες του Υμηττού, διασχίζει τους δήμους της Ηλιούπολης, του Αγ. Δημητρίου, του Αλίμου και καταλήγει στο Π. Φάληρο. Εκεί, στις εκβολές του ρέματος δημιουργείται ένας αξιόλογος υδροβιότοπος. Το ρέμα της Πικροδάφνης, παρά την έντονη «κακοποίησή» του τις τελευταίες δεκαετίες καθώς και την κατ’ επανάληψη μόλυνση των νερών του, αποτελεί κάθε χρόνο, σταθμό για αμέτρητα αποδημητικά πουλιά και παραμένει γεμάτο ζωή! Βάτραχοι, σαύρες, έντομα του νερού, πολλά πουλιά όπως αλκυόνες και πελαργοί με μια απλή βόλτα στο ρέμα μπορούν να εντοπιστούν εύκολα! Η χλωρίδα της Πικροδάφνης είναι επίσης εξαιρετικά πλούσια με πολλά είδη δένδρων και θάμνων, αντιπροσωπευτικά της Μεσογειακής βλάστησης. Η πλούσια και πυκνή βλάστηση των παρόχθιων περιοχών του ρέματος μοιάζουν με πραγματική πράσινη όαση μέσα στην πόλη μας!

 Την  Παρασκευή, 22 Φεβρουαρίου 2013, γίναμε και πάλι θεατές του συνηθισμένου πια έργου να πλήττονται αστικές περιοχές από πλημμύρες εξαιτίας κυρίως της κακοποίησης που έχουν υποστεί από τον άνθρωπο κατά τις τελευταίες δεκαετίες (ολοσχερή κάλυψη ρεμάτων, μπάζωμα και χτίσιμο εντός της κοίτης, καναλοποίηση και ευθυγράμμιση αστικών ρεμάτων). Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι πολλοί δρόμοι της Αττικής μετατράπηκαν σε πραγματικά ποτάμια κατά την πρόσφατη νεροποντή (Αμαρουσίου – Χαλανδρίου, Πειραιώς και Χαμοστέρνας, Λεωφ. Βουλιαγμένης, κτλ), αφού στις περισσότερες των περιπτώσεων πρόκειται όντως για παλιά ρέματα που έχουν μπαζωθεί και κτιστεί. Έτσι, το νερό της βροχής όταν είναι αυξημένο δεν βρίσκει εύκολα διέξοδο προς την θάλασσα ενώ και τα ελάχιστα ρέματα που έχουν απομείνει, δέχονται δυσανάλογα μεγάλο υδραυλικό φορτίο που είναι φυσικό να μην μπορούν να σηκώσουν (όπως φάνηκε προ ημερών στον Ιλισό, την Πικροδάφνη και το ρέμα Χαλανδρίου).      

Το ρέμα Πικροδάφνης είναι ένα από τα ελάχιστα εναπομείναντα ρέματα της Αττικής που διατηρούν ένα σημαντικό βαθμό φυσικότητας στην κοίτη και στην παρόχθια ζώνη του, σε ένα μεγάλο τμήμα του (τουλάχιστον σε 6 από τα 9 km μήκους του). Ξεκινά από τις παρυφές του Υμηττού εντός των ορίων του Δήμου Βύρωνα και αφού διέρχεται από τους Δήμους Ηλιούπολης, Δάφνης, Αγίου Δημητρίου, Παλαιού Φαλήρου και Αλίμου, εκβάλλει στην θάλασσα στο ύψος της μαρίνας Αλίμου.

Στην πλημμύρα της προηγούμενης παρασκευής (22/2/2013), το ρέμα της Πικροδάφνης πλημμύρισε μόνο στο τμήμα, κατάντη της γέφυρας Αμφιθέας μέχρι και την γέφυρα της παραλιακής, περίπου 300-400 μέτρα πριν την εκβολή του. Αυτό συνέβη κυρίως επειδή σφήνωσαν κλαδιά, καλάμια και σκουπίδια σε μία πεζογέφυρα που βρίσκεται στο σημείο αυτό και έτσι το νερό μη βρίσκοντας διέξοδο, πέρναγε πάνω από την γέφυρα μετατρέποντας τον παρακείμενο δρόμο σε παραπόταμο.

Στην ευρύτερη περιοχή του ρέματος, έπεσαν περίπου 90mm βροχής σε 4-5 ώρες και η στάθμη του ρέματος στον μέσο και κάτω ρου, ανέβηκε έως 2 – 2,5 m σε ορισμένα σημεία. Η υδρολογική λεκάνη του ρέματος έχει έκταση περίπου 21 km² και εάν υποτεθεί ότι το 80% της βροχόπτωσης, που έπεσε εντός αυτής, κατέληξε τελικά στο ρέμα, τότε μιλάμε για περίπου 1,5 εκατομμύρια m³ νερού που διοχετεύτηκαν προς την θάλασσα σε 5 ώρες (πάνω από 80 m³/sec). Το ύψος και η ένταση της βροχής υπερέβει την βροχόπτωση με περίοδο επαναφοράς δεκαετίας για χρονική κλίμακα 4 -5 ώρες (σύμφωνα με όμβριες καμπύλες του ΕΜΠ για την Αττική). Παρόλα αυτά, το ρέμα ανταποκρίθηκε πολύ καλά σε όλο το μήκος του, αφού δεν υπερχείλισε σε κανένα σημείο του, με εξαίρεση το τμήμα κατάντη της γέφυρας Αμφιθέας, όπου όπως προαναφέρθηκε έπαιξε σημαντικό ρόλο το φράξιμο της πεζογέφυρας από φυσικά και ανθρωπογενή υλικά. Στην καλή συμπεριφορά του ρέματος ως προς την επικινδυνότητα πλημμύρας συνηγορεί και το γεγονός ότι τα σπίτια που είναι παρανόμως κτισμένα εντός της κοίτης του ρέματος δεν έπαθαν καμία ουσιαστική ζημιά. Και όλα αυτά, παρ’ όλες τις διαχρονικές, καταστροφικές παρεμβάσεις του ανθρώπου στο ρέμα που αύξησαν την πλημμυρική του επικινδυνότητα, με αποκορύφωμα την κατασκευή έργων ευθυγράμμισης και τσιμεντοποίησης του ρέματος στην Ηλιούπολη, τα οποία δημιουργούν υψηλότερες ταχύτητες ροής προς τα κατάντη και μεταθέτουν αυξανόμενο το πρόβλημα στους παρακείμενους Δήμους.

Ένα από τα προβλήματα που παρατηρήθηκαν από την έντονη βροχόπτωση στο ρέμα Πικροδάφνης ήταν και η κατά τόπους διάβρωση των πρανών, που όμως επηρέασε πολύ λίγα σημεία και κυρίως τμήματα του ρέματος τα οποία είχαν μπαζωθεί και κτιστεί, μειώνοντας την διατομή του. Αυτά τα σημεία που υπέστησαν διάβρωση, αποτελούσαν ουσιαστικά, τεχνητά πρανή με επενδύσεις σκουπιδιών και κάθε είδους ανθρωπογενών υλικών (οικοδομικών υλικών, ελαστικών, οικιακών απορριμμάτων, επίπλων, κτλ). Χαρακτηριστική περίπτωση είναι η υποσκαφή ενός γηπέδου μπάσκετ που πραγματικά έχει κατασκευαστεί μέσα στο ρέμα (βλέπε σχετική φώτο), είχε ήδη υποστεί ζημιές κατά το παρελθόν και τώρα ουσιαστικά δεν μπορεί πλέον να χρησιμοποιηθεί. Ως εκ τούτου, και στο θέμα της διάβρωσης, τα όποια προβλήματα ήταν πολύ μικρής, τοπικής κλίμακας ενώ δεν κινδύνευσε ουσιαστικά καμία νόμιμη κατασκευή.

Ένας άλλος παράγοντας που ενισχύει την πλημμύρα αλλά και τα επίπεδα ρύπανσης του ρέματος είναι οι υπερχειλίσεις των αντλιοστασίων της ΕΥΔΑΠ που υπάρχουν κατά μήκος αυτού. Στην πρόσφατη καταιγίδα μεγάλες ποσότητες ομβρίων υδάτων εισήλθαν στο αποχετευτικό δίκτυο της ΕΥΔΑΠ με αποτέλεσμα τα αντλιοστάσια που διώχνουν τα λύματα από τις χαμηλά υψομετρικά περιοχές για να συνεχίσουν το ταξίδι τους προς την Ψυτάλλεια δεν μπόρεσαν να αντοποκριθούν και ως εκ τούτου υπερχείλισαν στο ρέμα εκφορτίζοντας τεράστιες ποσότητες βρόχινων αλλά και ακαθάρτων υδάτων. Αν και αυτή η πρακτική δεν είναι ίσως η ενδεδειγμένη, θα ήταν χρήσιμο να σκεφτούμε το που θα πήγαιναν αυτά τα λύματα αν το εν λόγω ρέμα ήταν μπαζωμένο ή έστω και με μικρότερη διατομή;

Από όλα τα ανωτέρω συνάγεται ο σημαντικότατος ρόλος των αστικών ρεμάτων και ιδιαίτερα αυτών που έχουν φυσικά χαρακτηριστικά, για την διόδευση της πλημμύρας προς την θάλασσα και ως εκ τούτου αυτό που θα έπρεπε να σκεφτόμαστε είναι πως θα δώσουμε χώρο στο ρέμα για να μπορέσει να λειτουργήσει καλύτερα και να μειώσει τον κίνδυνο και τις επιπτώσεις της πλημμύρας όπως ξέρει να κάνει το ίδιο καλύτερα από κάθε άλλον και όχι το πως θα εφαρμόσουμε και σε αυτή την περίπτωση, την κλασσική, αποτυχημένη συνταγή της ευθυγράμμισης και τσιμεντοποίησης των πάντων. Ας διδαχθούμε από τις εμπειρίες άλλων σε διεθνές επίπεδο και ας δούμε τι κάνουν για την αντιπλημμυρική τους προστασία σε αστικά ρέματα που έχουν κάποια φυσικότητα και υφίσταται ακόμη η δυνατότητα αποκατάστασης τους. Πρέπει να προσπαθήσουμε να αποδώσουμε τμήμα του χώρου της παρόχθιας ζώνης  στο ρέμα, να διατηρήσουμε τους μαιανδρισμούς του που μειώνουν τις ταχύτητες ροής στα ανάντη και να κάνουμε ελάχιστες παρεμβάσεις, μόνο όπου χρειάζεται, (χρησιμοποιώντας σύγχρονες, φιλικές προς το περιβάλλον μεθόδους). Μόνο έτσι θα επιτύχουμε την αποτελεσματική αντιπλημμυρική προστασία του ρέματος αλλά και την διατήρηση του τελευταίου φυσικού υδάτινου σώματος της Αττικής.