Τρίγωνο παγκόσμιων απειλών και επικίνδυνοι ηγέτες (άρθρο του Γιάννη Λούλη)

Το τελευταίο διάστημα βιώνουμε παγκοσμίως ένα άκρως ανησυχητικό τρίγωνο παγκόσμιων απειλών. Η μια απειλή εστιάζεται στη Μέση Ανατολή, μια εύφλεκτη περιοχή εδώ και δεκαετίες, που στη φάση αυτή είναι ακόμη πιο επικίνδυνη. Διότι η κατάσταση είναι εκρηκτική και ανά πάσα στιγμή μπορεί να λειτουργήσει ως ντόμινο. Η άλλη απειλή βρίσκεται στην Ευρώπη, και έχει επίσης βάθος χρόνου. Για την ώρα, οι Ευρωπαίοι, τείνουμε να την υποτιμούμε, διότι ακόμη δεν μας ακουμπά. Το τι θα επακολουθήσει, όμως, είναι ασαφές, ενώ ταυτόχρονα η δυναμική των απειλών καραδοκεί και η διεύρυνσή τους είναι άγνωστο πότε και πώς μπορεί να ξεσπάσει ακόμη πιο έντονα. Τέλος υπάρχει μια τρίτη απειλή ‒πιο βουβή, αλλά εν δυνάμει ανεξέλεγκτη‒ ανάλογα με το αποτέλεσμα των αμερικανικών εκλογών.

Καθεμιά από τις απειλές που συζητάμε, είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη. Όμως εάν αυτές συμπέσουν, τότε τα πράγματα μπορεί να οδηγηθούν σε μια απολύτως αποσταθεροποιητική αλληλουχία. Κάποτε μπορεί να νιώθαμε ανησυχία με βάση το δίπολο της λεγόμενης «ισορροπίας του τρόμου». Αλλά τότε τα πράγματα είχαν τουλάχιστον κάποια «ισορροπία». Αντίθετα τώρα, οι ισορροπίες είναι όλο και πιο εύθραυστες. Τόσο διότι το τρίγωνο των απειλών μπορεί να συμπέσει ως ντόμινο, και διότι ζούμε σε μια εποχή όπου το πολιτικό προσωπικό, παγκοσμίως, είναι όλο και πιο ανεπαρκές. Ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις, είναι όλο και πιο επικίνδυνο. Αλλά, ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά τους.

Τα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου, αλλά και μετά το τέλος του, το διεθνές σκηνικό, σε έναν διπολικό κόσμο, εμπεριείχε εστίες αποσταθεροποιητικές. Με το τέλος όμως της εποχής εκείνης και της θεαματικής αύξησης των δημοκρατιών, υπήρξε μια εποχή γενικευμένης αισιοδοξίας. Άλλωστε, η Αμερική, ως «μοναχική υπερδύναμη», φάνταζε ως σταθεροποιητικός παράγοντας, με τον τρόπο που διαχειρίσθηκε (ο πατέρας Μπους) την εισβολή του Ιράκ στο Κουβέιτ. Λίγο αργότερα όμως η Αμερική (ο υιός Μπους) εισέβαλε στο Ιράκ με ψευδέστατους ισχυρισμούς, και όλα άρχισαν να αλλάζουν. Οι δημοκρατίες μειώνονταν, και οι δικτατορίες αυξάνονταν. Για να φθάσουμε, σταδιακά, στη σημερινή εποχή ενός άκρως επικίνδυνου τριγώνου απειλών. Μια από τις απειλές αυτές, επωάζονταν για χρόνια. Ενώ, θα ξεσπούσε πρόσφατα στην εκρηκτική περιοχή της Μέσης Ανατολής. Αφορούσε, φυσικά, το Παλαιστινιακό. Που για δεκαετίες, αφέθηκε να πυορροήσει. Με τραγικές συνέπειες.

Είναι αδιανόητο ότι οι δεκαετίες πέρναγαν και οι Παλαιστίνιοι δεν αποκτούσαν το δικό τους κράτος! Τεράστια ήταν η ευθύνη των αμερικανικών κυβερνήσεων που στήριζαν το Ισραήλ και το όπλιζαν με ό,τι πιο σύγχρονο. Όφειλαν να το πιέσουν. Για να κλείσει αυτή η πληγή. Όμως, όλοι οι Αμερικανοί πρόεδροι, υπάκουαν σε μεγάλο βαθμό στο ισραηλινό λόμπυ, το οποίο διέθετε τεράστια επιρροή στο Κογκρέσο. Πάντως προς στιγμήν, βρέθηκαν δύο Ισραηλινοί πολιτικοί ηγέτες, που ανήκαν στο Εργατικό Κόμμα. Ήσαν ο πρωθυπουργός Ράμπιν και ο υπουργός Εξωτερικών Πέρεζ, οι οποίοι κατέληξαν σε συμφωνία με τον Παλαιστίνιο ηγέτη Γιασέρ Αραφάτ το 1994. Και οι τρεις κέρδισαν το Νόμπελ Ειρήνης. Όμως ο Πέρεζ δολοφονήθηκε από έναν ακραίο Εβραίο εθνικιστή. Από εκεί και πέρα, ήρθε η εποχή του Νετανιάχου, ενός δεξιόστροφου, λαϊκιστή και εθνικιστή. Αδίστακτου. Που υπήρξε ο μακροβιότερος πρωθυπουργός του Ισραήλ. Αυτός, βήμα-βήμα, και επίμονα, έκανε το παν για να μην υπάρξει πραγματικό παλαιστινιακό κράτος.

Το ισραηλινό λόμπυ υπήρξε πανίσχυρο στην Αμερική. Στο τελευταίο βιβλίο μου (Η Τοξική Εποχή Μας) αναλύω πώς ο Μπαράκ Ομπάμα, ένας πρόεδρος ασπόνδυλος και ρηχός, υπέκυψε εύκολα στον σκληρό Νετανιάχου και στο ισραηλινό λόμπυ. Εδώ όλα τελειώσανε. Δύο τετραετίες Ομπάμα και μία του Τραμπ, επέτρεψαν στον Νετανιάχου να εξευτελίσει το δήθεν παλαιστινιακό κράτος. Η Παλαιστιανική Αρχή, δεν είχε καμιά πραγματική εξουσία. Υπηρετούσε ό,τι της επέβαλλε το Ισραήλ. Έποικοι του Ισραήλ αποσπούσαν κομμάτια της. Έκαναν, κυριολεκτικά, ό,τι ήθελαν. Με τον ισραηλινό στρατό, ως προστάτη τους. Στη Δυτική Όχθη επεβλήθησαν και εγκαταστάθηκαν 700.000 Ισραηλινοί άποικοι! Στην περιοχή της Ιερουσαλήμ, έφθασαν άλλοι 220.000 άποικοι. Είχαν τον ισραηλινό στρατό στο πλευρό τους. Αυτά όλα καταδικάστηκαν από το Διεθνές Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Φυσικά, ο Νετανιάχου έπραττε ό,τι ήθελε. Και η Αμερική τον στήριζε.

Στο τέλος, η ακραία Χαμάς κέρδισε τις εκλογές που έγιναν στο υποτιθέμενο παλαιστινιακό κράτος. Η ίδια έγινε κράτος εν κράτει, κυρίως στη Γάζα. Από εκεί έκανε μια εγκληματική επίθεση στο Ισραήλ, όπου 1.200 Ισραηλινοί θανατώθηκαν, ή απήχθησαν ως όμηροι. Αναπόφευκτα το Ισραήλ, με τον Νετανιάχου πρωθυπουργό, αντέδρασε. Όμως ήταν ασύλληπτη η ωμή βία που χρησιμοποίησε. Στη Γάζα πάνω από 33.100 (που καταμετρήθηκαν) σκοτώθηκαν. Το 70% εξ αυτών, ήσαν γυναίκες και παιδιά. Τον Δεκέμβριο του 2023 η αξιοπιστία Ευρω-Μεσογειακή οργάνωση ανθρωπίνων δικαιωμάτων εκτίμησε πως το 90% των θυμάτων ήσαν μη ένοπλοι πολίτες. Στη Δυτική Όχθη, όπου δεν υπήρχε πόλεμος, 382 Παλαιστίνιοι και 94 παιδιά εξοντώθηκαν από παρακρατικούς οπλισμένους εποίκους.

Η ακρότητα της Χαμάς, αλλά και η όποια απήχησή της, υπήρξε προϊόν δεκαετιών αυθαιρεσίας του Ισραήλ και των ακραίων εθνικιστών τύπου Νετανιάχου. Και οι δύο πλευρές, οδηγήθηκαν σε πρωτοφανή βία. Αν είχε δημιουργηθεί ένα πραγματικό παλαιστινιακό κράτος, όλα αυτά θα είχαν αποφευχθεί. Άλλωστε, το Ισραήλ με τη δεδομένη υπεροπλία του, όφειλε να επιδιώξει τη δημιουργία ενός παρόμοιου κράτους. Αντ’ αυτού, όλη η περιοχή πλέον, από τη Συρία, τον Λίβανο, το Ιράκ, το Ιράν, αποτελεί πυριτιδαποθήκη. Με στυγνές δικτατορίες. Όλη, λοιπόν, η περιοχή συσσωρεύει άκρως εκρηκτικό υλικό.

Η Αμερική του Μπάιντεν προσπαθεί να συγκρατήσει τον Νετανιάχου. Όμως ο τελευταίος, λίγο πολύ, κάνει ό,τι επιθυμεί. Γύρω γύρω, τα ισλαμικά καθεστώτα είναι όλα στυγνές δικτατορίες. Πρόσφατα, το αμερικανικό κογκρέσο ενέκρινε νέα οικονομική βοήθεια στο Ισραήλ. Η Μέση Ανατολή είναι ένα βήμα πριν από την ανάφλεξη. Είναι τραγικό, αλλά το εγχείρημα της Αιγύπτου για δημοκρατία συνεθλίβει από τη χειρότερη δικτατορία που η χώρα αυτή βίωσε ποτέ. Εκείνη του Αλ Σίσι και του στρατιωτικού κατεστημένου. Με τον Ομπάμα (και τον Τραμπ) να το στηρίζουν, και τον Μπάιντεν να κοιτά αλλού.

Πέρα από τη Μέση Ανατολή, το τρίγωνο των απειλών έχει ως πρωταγωνιστή τον Ρώσο στυγνό δικτάτορα Πούτιν. Η εισβολή του ‒απολύτως απρόκλητη‒ στην Ουκρανία είναι ό,τι πιο απειλητικό στο χώρο της Ευρώπης, ισχυριζόμενος ότι η χώρα αυτή «δεν είναι κράτος». Μια επικράτησή του, είναι άγνωστο πού μπορεί να οδηγήσει στη συνέχεια. Ιδίως εάν η Ουκρανία καταρρεύσει στρατιωτικά. Το τρίγωνο των απειλών εμπεριέχει μια ακόμη βαθιά τοξικότητα: Εκείνη της προοπτικής να εκλεγεί στην Αμερική ο Τραμπ πρόεδρος. Μέσα στα απίστευτα που συμβαίνουν είναι ότι ο Τραμπ και τμήμα του δεξιού Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, υποστηρίζουν τη μη αποστολή όπλων στην Ουκρανία. Γι’ αυτό άλλωστε η τελευταία, στον πόλεμο με τη Ρωσία, χάνει έδαφος. Με πλειοψηφία των Ρεπουμπλικανών στο Κογκρέσο, η αποστολή όπλων στην Ουκρανία ξαφνικά σταμάτησε. Ευτυχώς, πριν λίγες μέρες, ο Ρεπουμπλικανός πρόεδρος του Κογκρέσου, τόλμησε να εγκρίνει την αποστολή όπλων! Ό,τι συνέβαινε πριν, ευτυχώς ανετράπη! Την ίδια ώρα όμως, η προοπτική μιας προεδρίας Τραμπ ουδείς γνωρίζει πού θα οδηγήσει! Άλλωστε έχουμε φθάσει στο σημείο, ένας ανεξέλεγκτος και απρόβλεπτος Τραμπ, να θαυμάζει τον Πούτιν.

Σε όλα αυτά, ας προσθέσουμε στη Μεγάλη Εικόνα ότι η Ευρώπη μαστίζεται πλέον και αυτή από την ένδεια πολιτικών ηγεσιών που κινούνται στην απόλυτη μετριότητα. Η γύμνια του πολιτικού προσωπικού είναι ακόμη πιο επικίνδυνη σε μια εποχή όπου η ανομία, η αυθαιρεσία και η προσφυγή στη βία ενισχύονται ως πρακτική. Όλα αυτά συνοδεύονται από την ενίσχυση της ακροδεξιάς. Οι εξαιρέσεις βέβαια υπάρχουν, αλλά είναι λίγες. Μια μεγάλη ευρωπαϊκή μορφή πάντως απουσιάζει.

Το τι θα συμβεί στην Αμερική είναι κομβικό. Το ότι ο Τραμπ συνδυάζει διάφορα στοιχεία είναι άκρως επικίνδυνο: Είναι ακραίος, απρόβλεπτος, ανεξέλεγκτος, και ελκύεται από τον Πούτιν, διότι αυτοπροσδιορίζεται και αυτός ως «ισχυρός άνδρας» (strong man). Είναι επίσης άκρως ανησυχητικό ότι παγκοσμίως οι δικτατορίες συνεχίζουν να πολλαπλασιάζονται και οι δημοκρατίες να υποχωρούν. Το V-Dem υπογραμμίζει στη Σουηδία, με βάση τις μετρήσεις του, ότι για δύο δεκαετίες η τάση αυτή ενισχύεται σταθερά. Κάμψη των δημοκρατικών καθεστώτων καταγράφει και το Freedom House στην Αμερική. Άρα οι δημοκρατίες αποδυναμώνονται και οι ηγεσίες τους είναι χλωμές. Την ίδια ώρα, τα επικίνδυνα μέτωπα, όπως εκείνο της Μέσης Ανατολής, βράζει. Βία και αυταρχισμός πολλαπλασιάζονται. Οι απειλές μεγαλώνουν.

Ο Γιάννης Λούλης, διδάκτωρ του Καίμπριτζ, είναι επικοινωνιολόγος και συγγραφέας πολλών βιβλίων. Με πιο πρόσφατο το Η τοξική εποχή μας (Καστανιώτης, 2022).