Kαλλιθέα: «Τα Πέτρινα στου Χαροκόπου» (ΕΙΚΟΝΕΣ)

(της Ελένης Γρηγοριάδου) Χάρμα οφθαλμών τα εναπομείναντα κτίρια των πρώτων τριάντα (1884-1915) χρόνων της ιστορίας της Καλλιθέας στην οδό Ρήγα Φεραίου. Ένα  διαμάντι για την περιοχή μας, οι λιθόκτιστες οικίες της εταιρείας Οικοδομικών Επιχειρήσεων και τα αξιόλογα διώροφα κεραμοσκέπαστα νεοκλασικά που σώζονται μέχρι σήμερα, στη συνοικία Χαροκόπου.

Η πρωτοβουλία για τη δημιουργία της Καλλιθέας ελήφθη από την Ανώνυμο Οικοδομική Εταιρεία και οδήγησε στην επίσημη ίδρυση του προαστίου τον Ιανουάριο του 1885. Αρχικά αποτέλεσε τόπο εξοχικής κατοικίας ευκατάστατων Αθηναίων, που με την πάροδο των χρόνων αποφάσισαν να εγκατασταθούν μόνιμα.

 Ταυτόχρονα, άτομα και από τα μεσαία στρώματα μετοίκησαν στην Καλλιθέα συμβάλλοντας στην αισθητή αύξηση του πληθυσμού και στην εδαφική της επέκταση. Το 1909 συστάθηκε ανώνυμη μετοχική εταιρεία με την επωνυμία Εταιρεία Οικοδομικών Επιχειρήσεων με έδρα την Καλλιθέα.

 Η νέα Οικοδομική Εταιρεία κατασκεύασε πενήντα λιθόκτιστες διώροφες μονοκατοικίες στην περιοχή Χαροκόπου, δηλαδή λίγο βορειότερα του αρχικού πυρήνα, ο οποίος είχε αναπτυχθεί γύρω από τις κατοικίες του Φιλάρετου και του Λασκαρίδου. Αυτές οι εξαιρετικής αρχιτεκτονικής κατοικίες δεν είχαν διαστάσεις επαύλεων και πιθανότατα απευθύνονταν σε αγοραστές από τα μεσαία κοινωνικά στρώματα.

 Η Καρδαμίτση-Αδάμη τονίζει ότι ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός των οικιών αυτών είναι στενά συνδεδεμένος με την τεχνοτροπία του Ernest Ziller, ο οποίος την ίδια περίπου εποχή σχεδίασε τις μονοκατοικίες της συνοικίας Τσίλλερ στην Κηφισιά. Σήμερα οι περισσότερες από αυτές τις κατοικίες έχουν κατεδαφιστεί. Μερικές από αυτές έχουν διασωθεί στην οδό Ρήγα Φεραίου.

Έμειναν στην ιστορία ως «Τα Πέτρινα στου Χαροκόπου»!

Απέναντι από τα παραπάνω πέτρινα διώροφα, στην ίδια οδό (Ρ. Φεραίου) υπάρχει άλλη σειρά επίσης πανομοιότυπων αξιόλογων διώροφων κεραμοσκέπαστων κατοικιών με νεοκλασικά στοιχεία (1912-1930) Κατοικούνται και αυτά μέχρι σήμερα.

 Ανώνυμος αρθρογράφος με το ψευδώνυμο «Ζαρατούστρας» περιέγραψε με νοσταλγική τρυφερότητα την εικόνα των κατοικιών αυτών στις αρχές της δεκαετίας του 1970: «Εξαφανίστηκε σχεδόν η οδός Ρήγα Φεραίου που ήταν ο πιο γραφικός δρόμος της Καλλιθέας. Άλλοτε τα δέντρα από τη μια και από την άλλη πλευρά σχημάτιζαν καμάρα. Ήταν όμορφο να περπατάει κανείς εκεί τα πρωινά, κάτω από την πράσινη σκέπη που τη χρύσωνε ο ήλιος, ή τ’ απογεύματα, η τις φεγγαρόφωτες νύχτες. Ήταν ένας διάκοσμος φοβερός, σαν μια παλιά χαλκογραφία.

Όλα τα σπίτια, τα πιο πολλά διώροφα ήταν έργα τέχνης. Κάθε ένα με τη μορφή τη δική του, που την είχε δώσει ο παλιός αρχιτέκτονας καλλιτέχνης. Όλα είχαν τους κήπους τους και από τις σιδερόπορτες και τα κάγκελα πρόβαλαν πρασινάδες με γιασεμιά που βαλσάμωναν τον αέρα. Πολλά ήταν επίτηδες χωρίς επίχρυσα, με τις συναρμολογημένες πολυγωνικές ή τετράγωνες πέτρες τους, άλλα κάτασπρα με μπαλκονάκια, βεράντες και εξώστες, οξυκόρυφες στέγες με γείσα και καμινάδες, κυκλικούς φεγγίτες, σκάλες μαρμάρινες με γλάστρες στις άκρες τους. Το κόκκινο και το σκούρο της πέτρας έδινε ζωηρό τόνο στο άσπρο και στο πράσινο των δένδρων κι’ έλεγε κανείς πως βρίσκεται σε άλλη εποχή»

Ρήγα Φεραίου 42-44 & 46, Καλλιθέα. Χρόνος Κατασκευής: 1909  

Είναι τα εναπομείναντα εξαιρετικά δείγματα από τις 50 πανομοιότυπες πέτρινες διώροφες οικίες που κατασκεύασε το 1909, η «Ανώνυμη Μετοχική Εταιρεία Οικοδομικών Επιχειρήσεων», κατασκευάστρια Εταιρεία στον νεοϊδρυθέντα (1884) οικισμό και μετέπειτα δήμο Καλλιθέας, σε σχέδια του γνωστού Γερμανού Αρχιτέκτονα, Ερνέστου Τσίλλερ (Ernst Ziller). Χαρακτηρίστηκαν διατηρητέα νεότερα μνημεία με την απόφαση Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. 56579/3956α/28-08-1989 ΦΕΚ 587/Δ/25-09-1989. Το 2001 περίπου τα κτίρια κατεδαφίστηκαν προκειμένου να ανεγερθεί πολυκατοικία. Με την απόφαση Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. 48272/1552α/26-03-2002 ΦΕΚ 300/Δ/18-04-2002, το Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. υποχρέωσε τον ιδιοκτήτη να ανακατασκευάσει το κατεδαφισθέν διατηρητέο.