“Εγώ γυναίκα, η άνθρωπος” (άρθρο της Σοφίας Βούλτεψη)

Η φριχτή δολοφονία μιας ανυπεράσπιστης νέας γυναίκας έξω από αστυνομικό τμήμα στο οποίο είχε καταφύγει για να βρει βοήθεια – αλλά τελικά βρήκε τον θάνατο – έχει χωρίς αμφιβολία συγκλονίσει, αλλά και εξοργίσει για τις συνθήκες υπό τις οποίες συνέβη. Έχει επαναφέρει ωστόσο και την συζήτηση περί της νομικής αναγνώρισης του όρου γυναικοκτονία. Μια συζήτηση που κινδυνεύει να καλύψει την ουσία του προβλήματος – υπό έναν υποκριτικό μανδύα αποκάλυψής του.

Η γυναικοκτονία είναι ένας κοινωνιολογικός και πολιτικός όρος, τον οποίο οφείλουμε να αναγνωρίζουμε και να χρησιμοποιούμε.

Όχι μόνο επειδή η μεγάλη ποιήτρια Άντριεν Ριτς είχε πει ότι «το να είσαι γυναίκα είναι μια πολιτική πράξη», γεγονός που επιβεβαιώνει ότι το πρόβλημα πρέπει να αντιμετωπίζεται πολιτικά.

Όχι μόνο γιατί η δική μας μεγάλη ποιήτρια Κική Δημουλά, είχε πει: «Νομίζω πως είμαι πιο κουρασμένη επειδή είμαι γυναίκα. Είναι πολύ δύσκολο, πολύ κοπιαστικό και τρομερά επικίνδυνο μια γυναίκα να μην είναι παρά μόνο το φύλο της ή η πλήρης απάρνηση του φύλου της». 

Όχι μόνο επειδή η Ανν Σέξτον είχε εξομολογηθεί: «Δεν ζω τη ζωή της ποιήτριας. Φαίνομαι και λειτουργώ σαν νοικοκυρά».

Όχι μόνο επειδή η ίδια η ΕΕ έχει αναγνωρίσει ότι «η Ευρώπη σκοτώνει τις γυναίκες της», επειδή οι ανισότητες παραμένουν, καθώς ο κόσμος μας εξακολουθεί να προχωρά αξιοποιώντας πλήρως μόνο το μισό δυναμικό του σε γνώσεις, ικανότητες και δεξιότητες.

Αλλά και επειδή πρόκειται για την πιο ειδεχθή εκδήλωση της βίας με υπόβαθρο το φύλο. Μιας βίας που έχει τις ρίζες της στην πατριαρχία, στην υποτίμηση της γυναίκας, στην βαθιά ριζωμένη άποψη ότι οι γυναίκες ανήκουν σε οποιονδήποτε άλλον εκτός από τον εαυτό τους, στις βαθιά ριζωμένες ανισότητες και στα στερεότυπα.

Ο κοινωνικοπολιτικός αυτός όρος καθορίζει την φύση της δολοφονίας μιας γυναίκας μόνο και μόνο εξαιτίας του φύλου της και διακρίνεται σε διαφορετικά εγκλήματα – έγκλημα πάθους, έγκλημα τιμής, έγκλημα μισογυνισμού. Όπως προκύπτει και από τις έρευνες και μελέτες του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου για την Ισότητα των Φύλων (EIGE).

Το EIGE ενθαρρύνει τις ευρωπαϊκές χώρες να υιοθετήσουν τον όρο, καθώς ο όρος ανθρωποκτονία δεν παραπέμπει στα ειδικά χαρακτηριστικά της δολοφονίας μιας γυναίκας.

Αλλά, ακριβώς λόγω του διαφορετικού υπόβαθρου των γυναικοκτονιών, του γεγονότος ότι υπάρχουν διαφορετικές νομοθεσίες για την ανθρωποκτονία και επομένως διαφορετικής φύσης ελαφρυντικά, η προτροπή είναι να αναγνωριστεί ο όρος ως κοινωνικοπολιτικός και όχι ως ποινικός.

Γι’ αυτό και ζητά έμφαση στην πρόληψη και στην καταστολή μέσω της Δικαιοσύνης.

Κάνουν πως ξεχνούν τις αλλαγές στον Ποινικό Κώδικα

Σκοπός είναι πάντα η ανωτάτη των ποινών. Η Ελλάδα, η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας, επανέφερε για την ανθρωποκτονία την ανωτάτη των ποινών. Θυμίζω πως με τον Ποινικό Κώδικα που ο ΣΥΡΙΖΑ ψήφισε άρον άρον πριν από τις εκλογές του 2019 – και παρατείνοντας την λειτουργία της Βουλής – είχε μετατραπεί το «μόνο ισόβια» για την ανθρωποκτονία σε «ισόβια ή σε τουλάχιστον 10 ως 15 χρόνια». Σ’ αυτήν την περίπτωση, θα μπορούσε να υπάρξει διαβάθμιση και βαρύτερη ποινή για την γυναικοκτονία. Τώρα, με την αλλαγή του Ποινικού Κώδικα από την κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας, η ανθρωποκτονία επισύρει μόνο την ποινή των ισοβίων.

Δηλαδή ο ΣΥΡΙΖΑ συμπεριφέρεται ως εάν ίσχυε ο δικός του Ποινικός Κώδικας. Τότε που προσπάθησαν να αφαιρέσουν τον ορισμό της συναίνεσης από τον βιασμό και ανακάλυψαν τον «βιασμό χαμηλής έντασης» για τις περιπτώσεις άσκησης ψυχολογικής και όχι σωματικής βίας.

Επομένως, όσον αφορά στην ανθρωποκτονία, σε ποινικό επίπεδο δεν υπάρχει καμία διαφορά ως προς την επιβολή της ποινής.

Η γυναικοκτονία ως νομικός όρος έχει έννοια για τις χώρες των οποίων το δικαιικό σύστημα περιλαμβάνει διαφορετικές ποινές ανάλογα με την φύση ενός εγκλήματος και ακολουθούνται διαφορετικές ανακριτικές μέθοδοι. Υπολογίζεται μάλιστα ότι σε πολλές χώρες τέσσερις στις δέκα δολοφονίες γυναικών δεν συνδέονται από τις ανακριτικές αρχές με το φύλο.

Αυτό συμβαίνει σε χώρες όπου διεξάγονται εμφύλιοι πόλεμοι ή δρουν συμμορίες του οργανωμένου εγκλήματος. Εκεί τα όρια είναι δυσδιάκριτα και οι φόνοι είναι τόσοι πολλοί που δεν αναδεικνύονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της δολοφονίας μιας γυναίκας.

Τα ελαφρυντικά

Όσον αφορά στην αναγνώριση ελαφρυντικών, σ’ εκείνες τις χώρες όπου η ανθρωποκτονία επισύρει την ανωτάτη των ποινών, που είναι τα ισόβια, η τελική απόφαση για το αν θα αναγνωριστούν ή όχι ελαφρυντικά, ανήκει στην Δικαιοσύνη. Η οποία ασφαλώς συνεκτιμά και λαμβάνει υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά με δεδομένη την ιδιαιτερότητα μιας γυναικοκτονίας, όταν ο κοινωνικός αυτός όρος έχει γίνει αποδεκτός και έχει διαδοθεί.

Το ζήτημα της αναγνώρισης ελαφρυντικών ρυθμίζεται από το άρθρο 84 του Ποινικού Κώδικα, σε μια ξεχωριστή διαδικασία, για την οποία αποφασίζει το Δικαστήριο που εξετάζει κάθε περίπτωση ξεχωριστά.

Μάλιστα, ο ποινικός προσδιορισμός του όρου, θα μπορούσε να έχει αντίθετα αποτελέσματα ακριβώς ως προς τα ελαφρυντικά – «τη σκότωσα γιατί την αγαπούσα», «θόλωσε το μυαλό μου επειδή με εγκατέλειψε» και άλλα τέτοια που επιβεβαιώνουν την πατριαρχία και το αίσθημα ιδιοκτησίας πάνω σε ένα ανθρώπινο ον.

Δυστυχώς, μετά από δεκαετίες αγώνων υπέρ των δικαιωμάτων των γυναικών και τα μέτρα που λαμβάνονται από τις κυβερνήσεις, ακόμη και οι πιο ανεπτυγμένες χώρες δεν έχουν καταφέρει να αντιμετωπίσουν το απεχθές αυτό φαινόμενο.

Οι Ταλιμπάν της Δύσης

Σε όλον τον κόσμο, κάθε χρόνο, περίπου 50.000 γυναίκες χάνουν την ζωή τους από το χέρι των συντρόφων τους ή από το χέρι άλλων συγγενικών προσώπων (πατέρας, μητέρα, αδελφός, θείος). Πάνω από 130 γυναίκες χάνουν τη ζωή τους καθημερινά. Τις περισσότερες φορές μέσα στο ίδιο τους το σπίτι, που έχει αποδειχθεί το πιο επικίνδυνο μέρος για μια γυναίκα.

Μια πραγματική Γενοκτονία, με θύτες τους «Ταλιμπάν της Δύσης».

Τα Ηνωμένα Έθνη έχουν από τον Μάρτιο του 2022 αναγνωρίσει τον όρο γυναικοκτονία με σκοπό, όμως, την συλλογή στατιστικών στοιχείων ώστε να προσδιορίζεται το μέγεθος του προβλήματος και τα κράτη-μέλη να παροτρύνονται για επιπλέον λήψη μέτρων όσον αφορά στην πρόληψη και στην προστασία.

Δηλαδή η υιοθέτηση του όρου σκοπό έχει να δοθεί έμφαση στην εκπαίδευση και στη λήψη μέτρων.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι ο όρος «γυναικοκτονία» πρωτοεμφανίστηκε στο Διεθνές Δικαστήριο Εγκλημάτων κατά Γυναικών που πραγματοποιήθηκε στις Βρυξέλλες το 1976. Στο πέρασμα των χρόνων, ο όρος εξελίχθηκε, αλλά παρ’ όλα αυτά καμιά ερμηνεία του δεν κέρδισε την παγκόσμια αποδοχή.

Η Διακήρυξη της Βιέννης για την Γυναικοκτονία (2012) περιέλαβε 11 διαφορετικούς τύπους γυναικοκτονίας – στο πλαίσιο μιας σχέσης, της οικογένειας, βιασμού, stalking, οργανωμένου εγκλήματος, εμπορίας ανθρώπων, διακρίσεων κλπ.

Κι’ αυτό διότι διάφορες χώρες έχουν διαφορετικές ποινές για την ανθρωποκτονία.

Απογοητευτικά αποτελέσματα

Ας πάρουμε για παράδειγμα την Βραζιλία, όπου το 2015 ψηφίστηκε ο Νόμος «Μαρία Ντα Πένια», που πήρε το όνομά του από μια αγωνίστρια υπέρ των δικαιωμάτων των γυναικών που, το 2006, κακοποιήθηκε τόσο πολύ από τον σύζυγό της που έμεινε παραπληγική.

Με τον νόμο αυτό η γυναικοκτονία προσδιορίστηκε ως αυτοτελές έγκλημα που επισύρει υψηλότερη ποινή από την ανθρωποκτονία. Ωστόσο, στην Βραζιλία ο αριθμός των γυναικοκτονιών δεν μειώθηκε. Από το 2015 ως το 2023 έχασαν τη ζωή τους 10.655 γυναίκες. Το 2023 πραγματοποιούνταν τέσσερις δολοφονίες γυναικών την ημέρα – συνολικά 1.463 θύματα.

Το ίδιο απογοητευτικό αποτέλεσμα είχε και η ποινικοποίηση του όρου σε 15 συνολικά χώρες της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής.

Το Μεξικό κρατά το παγκόσμιο ρεκόρ: Πάνω από 3.000 γυναίκες δολοφονούνται κάθε χρόνο. Στην Αργεντινή, το 2023, δολοφονήθηκαν 322 γυναίκες.

Αλλά και στην Ισπανία, μια από τις πιο φεμινιστικές χώρες στον κόσμο, πενήντα περίπου γυναίκες δολοφονούνται κάθε χρόνο – 1.232 νεκρές από το 2003.

Στη Γαλλία, 900 γυναίκες έχουν δολοφονηθεί από το 2017, ενώ κάθε χρόνο σημειώνονται περί τα 250.000 κρούσματα ενδοοικογενειακής βίας. Στην Ιταλία σημειώνονται πάνω από 120 δολοφονίες γυναικών τον χρόνο. Στον Καναδά περί τις 200.

Σύμφωνα με την νεοϋρκέζικη Σχολή Κοινωνικών Επιστημών Σίμπλερμαν, αυτό που χρειαζόμαστε είναι σκληρή δουλειά για να ανατραπούν στερεότυπα και εδραιωμένες συμπεριφορές.

Αυτό είναι το θέμα και όχι αυτά που λέει πάλι ο ΣΥΡΙΖΑ, εργαλειοποιώντας για άλλη μια φορά μια τραγωδία για να παραστήσει πάλι ότι έχει τη λύση στο τσεπάκι του με τη νομική αναγνώριση του όρου και αδιαφορώντας για ενδεχόμενες παράπλευρες αρνητικές συνέπειες.

Στη χώρα μας λειτουργούν 18 Γραφεία Ενδοοικογενειακής Βίας από την Ελληνική Αστυνομία (σύντομα θα γίνουν 45 για να υπάρχουν σε κάθε αστυνομική διεύθυνση), έχουν εκπαιδευτεί 17.000 αστυνομικοί, υπάρχουν πρωτόκολλα για το σύνολο του αστυνομικού προσωπικού. Ωστόσο, αποδείχθηκε με τον πιο οδυνηρό τρόπο πως απαιτείται να σημάνει γενικός συναγερμός.

Μια ερώτηση για τον ΣΥΡΙΖΑ και την Σοφία Μπεκατώρου

Λειτουργούν επίσης 44 συμβουλευτικά κέντρα, 20 ξενώνες φιλοξενίας, η 24ωρη υποστηρικτική γραμμή (15900) στην οποία έχουν ήδη απευθυνθεί και υποστηριχθεί 52.710 γυναίκες, με δωρεάν ψυχολογική στήριξη, δωρεάν νομικές συμβουλές και δωρεάν εργασιακή συμβουλευτική, δωρεάν προσωρινή διαμονή σε ξενοδοχείο, καθώς και το κομβίο πανικού (panic button), η γραμμή 1110 της Περιφέρειας Αττικής και του ΙΣΑ, ενώ υπάρχει και ο ενιαίος ευρωπαϊκός αριθμός 116016.

Δυσάρεστη έκπληξη, οι δηλώσεις της υποψήφιας του ΣΥΡΙΖΑ για τις ευρωεκλογές Σοφίας Μπεκατώρου, η οποία σε πρόσφατη τηλεοπτική της εμφάνιση είπε πως «στην Ελλάδα δεν υπάρχει διαδικασία» για την αντιμετώπιση των περιστατικών βίας και ότι το 15900 «δεν συνδέεται με τίποτα».

Ας μας απαντήσουν, λοιπόν, η κυρία Μπεκατώρου και το κόμμα της: Από τα 44 συμβουλευτικά κέντρα πόσα δημιούργησε ο ΣΥΡΙΖΑ επί πέντε σχεδόν χρόνια που κυβερνούσε (λέμε τώρα) τη χώρα;

Ας μάθει, λοιπόν, ότι επί ΣΥΡΙΖΑ δημιουργήθηκε μόνο ένα συμβουλευτικό κέντρο και έκλεισε ένας ξενώνας!

Θυμίζω ότι το 2006 ψηφίστηκε ο νόμος 3500 κατά της ενδοοικογενειακής βίας που προβλέπει αυτεπάγγελτη δίωξη αν διαπιστωθεί η άσκηση βίας, η δημιουργία του δικτύου των δομών ξεκίνησε το 2007, το 2011 άρχισαν να λειτουργούν τα πρώτα συμβουλευτικά κέντρα και σήμερα έχουμε 44. Αν από τα 44 κέντρα έχεις φτιάξει μόνο ένα, καλό είναι να μην παριστάνεις τον κήνσορα.

Αλλά ο ΣΥΡΙΖΑ είναι μόνο λόγια και έργα μηδέν.

Η καλύτερη ίσως απάντηση σε όλα αυτά είναι το ποίημα της Ζωής Καρέλλη με τον τίτλο «Η Άνθρωπος», το πιο φεμινιστικό ποίημα όλων των εποχών:

Η Άνθρωπος

Εγώ γυναίκα, η άνθρωπος,

ζητούσα το πρόσωπό Σου πάντοτε,

ήταν ως τώρα του ανδρός

και δεν μπορώ αλλιώς να το γνωρίσω.

Ποιος είναι και πώς

πιο πολύ μονάχος,

παράφορα, απελπισμένα μονάχος,

τώρα εγώ ή εκείνος;

Πίστεψα πως υπάρχω, θα υπάρχω,

όμως πότε υπήρχα δίχως του

και τώρα,

πώς στέκομαι, σε ποιο φως,

ποιος είναι ο δικός μου ακόμα καϋμός;

Ω, πόσο διπλά υποφέρω,

χάνομαι διαρκώς,

όταν Εσύ οδηγός μου δεν είσαι.

Πώς θα δω το πρόσωπό μου,

την ψυχή μου πώς θα παραδεχτώ,

όταν τόσο παλεύω

και δεν μπορώ ν’ αρμοστώ.

«Ότι διά σου αρμόζεται

γυνή τω ανδρί».

Δεν φαίνεται ακόμα το τραγικό

του απρόσωπου, ούτε κι εγώ

δεν μπορώ να το φανταστώ ακόμα, ακόμα.

Τι θα γίνει που τόσο καλά,

όσα πολλά ξέρω και γνωρίζω καλλίτερα,

πως απ’ το πλευρό του δεν μ’ έβγαλες.

Και λέω πως είμαι ακέραιος άνθρωπος

και μόνος. Δίχως του δεν εγινόμουν

και τώρα είμαι και μπορώ

κι είμαστε ζεύγος χωρισμένο, εκείνος

κι εγώ έχω το δικό μου φως,

εγώ ποτέ, σελήνη,

είπα πως δεν θα βαστώ απ’ τον ήλιο

κι έχω τόσην υπερηφάνεια

που πάω τη δική του να φτάσω

και να ξεπεραστώ, εγώ,

που τώρα μαθαίνομαι και πλήρως

μαθαίνω πως θέλω σ’ εκείνον ν’ αντισταθώ

και δεν θέλω από κείνον τίποτα

να δεχτώ και δε θέλω να περιμένω.

Δεν κλαίω, ούτε τραγούδι ψάλλω.

Μα γίνεται πιο οδυνηρό το δικό μου

ξέσκισμα που τοιμάζω,

για να γνωρίσω τον κόσμο δι’ εμού,

για να πω το λόγο δικό μου,

εγώ που ως τώρα υπήρξα

για να θαυμάζω, να σέβομαι και ν’ αγαπώ,

εγώ πια δεν του ανήκω

και πρέπει μονάχη να είμαι,

εγώ, η άνθρωπος.

*Βουλευτής Β3 Νοτίου Τομέα Αθηνών, υφυπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου, δημοσιογράφος