Τρεις απειλές: Μια παγκόσμια κρίση (άρθρο του Γιάννη Λούλη)
Η μεγάλη εικόνα γύρω μας γίνεται πιο απειλητική. Και απωθητική. Συνοδεύεται από μια σοβαρότατη κρίση πολιτικών ηγεσιών, οι οποίες γίνονται όλο και πιο ανεπαρκείς. Άλλες ηγεσίες είναι αδίστακτες, επικίνδυνες και τυχοδιωκτικές. Ποιες είναι αυτές; Στην παρούσα φάση κυριαρχούν τρεις ως ωρολογιακές βόμβες. Είναι καταστροφείς σε ένα ήδη ραγισμένο σκηνικό: Βλάντιμιρ Πούτιν, Ντόναλντ Τραμπ, Μπίμπι Νετανιάχου. Ο πρώτος πυροδότησε τον πρώτο (μεταπολεμικό) πόλεμο στην Ευρώπη. Ο δεύτερος απειλεί να σύρει στα άκρα την αμερικανική υπερδύναμη. Και ο τρίτος απειλεί να προκαλέσει έκρηξη στην πυριτιδαποθήκη της Μέσης Ανατολής. Το ότι αυτοί οι τρεις αποτελούν αχαλίνωτη εκρηκτική ύλη δεν αποτελεί παίγνιο της μοίρας. Και οι τρεις είναι ακραίες μορφές που γέννησε ένας Άνομος Κόσμος. Που για χρόνια συσσωρεύει τοξικότητες. Και σφραγίζει την εποχή μας. Κάτι που έχω ήδη επισημάνει με αγωνία στην Τοξική Εποχή Μας (εκδόσεις Καστανιώτη).
Από την ώρα που η ηγέτιδα του δημοκρατικού στρατοπέδου, η Αμερική, επιστράτευσε ψεύδη (με συνένοχο τη Βρετανία) για να επιτεθεί απρόκλητα σε μια άλλη χώρα (Ιράκ), είναι παράδοξο ότι ο Πούτιν, ένας στυγνός δικτάτορας, να εισβάλλει απρόκλητα στην Ουκρανία, σε ευρωπαϊκό έδαφος, μετά από χρόνια ειρήνης; Και ποια ήταν η δικαιολογία του; Την παρουσίασε σε ένα άρθρο που έγραφε ο ίδιος, ως παραλήρημα, ισχυριζόμενος ότι η Ουκρανία «δεν είναι χώρα»! Και αφού δεν είναι χώρα, άρα δικαιούται να εισβάλλει σε αυτήν. Ως Ρώσος δικτάτορας προφανώς πιστεύει πως εκδίδει πιστοποιητικά ποια χώρα είναι χώρα και ποια όχι! Είχε ήδη επιτεθεί στη Γεωργία. Και είχε αρπάξει την Κριμαία. Ώστε να αποκτήσει διέξοδο στη Μαύρη Θάλασσα. Όλα αυτά τα έπραξε ωμά, στυγνά και βίαια, διότι ένιωθε ότι μπορούσε να το κάνει. Τίποτα περισσότερο. Τίποτα λιγότερο.
Ταυτόχρονα ο Πούτιν θα βάθαινε τις ρίζες του όλο και πιο αυταρχικού κράτους του με διώξεις και εκτελέσεις αντιφρονούντων. Ο πιο απειλητικός ήταν ο Ναβάλνι, ο οποίος τις μέρες αυτές έχασε τη ζωή του σε ρωσική φυλακή στο πιο βόρειο σημείου του αρκτικού κύκλου. Ενώ το 2015 είχε δολοφονηθεί στη Μόσχα ένας άλλος αντιφρονών, ο Μπόρις Νεμτσόφ. Ειδικά ο Ναβάλνι ήταν μια ιδιαίτερα θαρραλέα και περήφανη προσωπικότητα, που δεν πτοείτο από φυλακίσεις και απειλές της ζωής του. Άλλωστε, οι ρωσικές μυστικές υπηρεσίες είχαν επιχειρήσει να τον δολοφονήσουν με το νευροπαραλυτικό αέριο και χημικό όπλο Novichok. Διασώθηκε διότι το αεροπλάνο στο οποίο επέβαινε έκανε μια ενδιάμεση στάση προς τη Μόσχα. Εκεί έσπευσαν Γερμανοί γιατροί και φυγαδεύτηκε στη Γερμανία. Ο ίδιος όμως, απτόητος, επανήλθε στη Μόσχα. Συνελήφθη και καταδικάστηκε σε 17 χρόνια φυλακή στον Αρκτικό Κύκλο. Όπου και πέθανε στις 16 Φεβρουαρίου 2024.
Ο Ναβάλνι ήταν μια ηρωική μορφή. Από τη φύση του. Επιστρέφοντας στη Ρωσία, γνώριζε πως πιθανότατα θα έχανε τη ζωή του. Διακινδύνευσε τα πάντα, απορρυθμίζοντας τον Πούτιν. Ο τελευταίος ‒όπως έχουν επισημάνει οι δημοσιογράφοι της Δύσης που βρίσκονται στη Ρωσία‒ απέφευγε συστηματικά και σκόπιμα να αναφέρει το όνομα του Ναβάλνι. Ο τελευταίος, «είχε μπει κάτω από το πετσί του», όπως θα έλεγαν οι Αγγλοσάξονες. Κλασική έχει γίνει μια αποστροφή του Πούτιν που έκανε φραστικές πιρουέτες για να αποφύγει το όνομα Ναβάλνι: «Τα που αναφέρατε και τα αποδώσατε σε ένα όνομα (σημ.: αντί να πει Ναβάλνι!) δεν ισχύουν!».
Ας περάσουμε όμως τώρα στην Αμερική και στη μεγάλη απειλή που αντιπροσωπεύει μια τυχόν εκλογή του Τραμπ. Φυσικά η παρουσία ενός παρόμοιου απειλητικού πολιτικού, που λειτουργεί παρορμητικά, ανεξέλεγκτα και ακραία, δεν ήρθε από το «πουθενά». Τον γέννησε μια συγκεκριμένη πολιτική διαδρομή της λεγόμενης τότε «μοναχικής» υπερδύναμης, όπως είχε προειδοποιήσει ο σοφός πολιτικός επιστήμονας Samuel Huntington. Ο τελευταίος προέτρεπε την Αμερική να είναι σεμνή και συγκρατημένη. Όμως αποδείχθηκε αλαζονική και ανεξέλεγκτη. Κλίντον, Μπους (ο Νεότερος) και Ομπάμα, με δύο θητείες έκαστος, ήσαν, ο καθένας με τον τρόπο του, καταστροφικοί. Όλοι ακολούθησαν οικονομικές πολιτικές που ήσαν νεοφιλελεύθερες, μαζί με τον διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας (FED) Άλαν Γκρίνσπαν. Για να υπάρξει παγκόσμια οικονομική κρίση και έκρηξη των ανισοτήτων. Παράλληλα η απόλυτη ανομία του Μπους, όταν εισέβαλε στο Ιράκ, άνοιξε μια βαθιά και τοξική πληγή. Από αυτήν θα ξεπηδούσε ένας επικίνδυνος λαϊκιστής όπως ο Τραμπ. Ξημέρωσε λοιπόν η Τοξική Εποχή Μας.
Ο Τραμπ ήταν ένας τραγικός πρόεδρος, που δεν πρόλαβε να γίνει ακραία επικίνδυνος. Όλα τα συστατικά της επικινδυνότητάς του όμως είναι πλέον ορατά. Το να εκλεγεί τώρα πρόεδρος, καθώς ο Μπάιντεν φαντάζει κατάκοπος και οι φανατικοί οπαδοί του Τραμπ είναι πολλοί, αποτελεί μέγιστο κίνδυνο. Πολύ περισσότερο διότι έχασε μια φορά και τώρα θέλει να πάρει την εκδίκησή του. Υπάρχουν πολλά δεδομένα που φωτίζουν την επικινδυνότητά του, με πιο απειλητικό το ότι δεν απέτρεψε τους οπαδούς του να εισβάλλουν στο Καπιτώλιο. Αν κερδίσει τώρα, ως δικαιωμένος θα είναι ανεξέλεγκτος. Οι «εχθροί» του είναι οι Αμερικανοί πολιτικοί αντίπαλοί του. Οι Ευρωπαίοι που τον περιφρονούν. Θαυμάζει τον Πούτιν. Και τον Νετανιάχου γιατί είναι «ισχυροί άνδρες» (strongmen). Θα πυροδοτήσει έκρηξη στη Μέση Ανατολή που τώρα βράζει. Αν επαναλάμβανε μια δολοφονία με drone κάποιου Ιρανού στρατηγού, όπως έκανε ως πρόεδρος, οι εκρήξεις στη Μέση Ανατολή δεν θα ελέγχονταν.
Άκρως ανησυχητικό είναι το φλερτ του με τον Πούτιν. Μια σκιερή σχέση δύο ακραίων και αλαζονικών, χωρίς στοιχειώδεις αρχές και αξίες. Ούτε είναι τυχαία μια περιφρονητική του δήλωση που έκανε πρόσφατα για το ΝΑΤΟ, προκαλώντας σοκ: «Εάν τα μέλη του ΝΑΤΟ δεν πληρώσουν την συνδρομή τους, θα ενθαρρύνω τη Ρωσία να κάνει με σας ό,τι στην ευχή θα ήθελε να σας κάνει» (I would encourage Russia to do whatever the hell they wanted to you!) Με τον Τραμπ λοιπόν στους τοξικούς αυτούς καιρούς να προηγείται στις δημοσκοπήσεις, οι κίνδυνοι πολλαπλασιάζονται ακόμη περισσότερο, καθώς είναι «εκτός ελέγχου».
Παράλληλα πάντως με τους Πούτιν και Τραμπ υπάρχει ένας πρόσθετος άξονας κινδύνου και αποσταθεροποίησης: Είναι οι επιλογές του ακραίου πρωθυπουργού του Ισραήλ Νετανιάχου, που έχει γίνει ακόμη πιο ακραίος! Και μάλιστα ακριβώς διότι οι δικές του πολιτικές ισχυροποίησαν τη Χαμάς. Χωρίς τον Νετανιάχου, η δεξιά και άκρα δεξιά του Ισραήλ δεν θα έφτανε στην απόλυτη και τυφλή σύγκρουση. Οι εποχές συνετών και τολμηρών Ισραηλινών ηγετών όπως ο Ράμπιν και ο Πέρεζ τελείωσαν. Ο Ράμπιν (με τον Αραφάτ) κέρδισε το Νόμπελ Ειρήνης, δίνοντας ελπίδες για ένα παλαιστινιακό κράτος. Ο Ράμπιν δολοφονήθηκε από έναν ακραίο Ισραηλινό. Όχι μόνο δεν ενθαρρύνθηκε η προοπτική παλαιστινιακού κράτους, αλλά έποικοι κατέλαβαν πρόσθετη παλαιστινιακή γη.
Η Αμερική έχει τεράστιες ευθύνες θωπεύοντας τον Νετανιάχου. Όλοι οι πρόεδροι τον θώπευσαν. Ιδίως ο Ομπάμα. Η τραγωδία στη Γάζα είναι συνταρακτική. Οι νεκροί Παλαιστίνιοι ξεπερνούν τους 28.000. Τα μισά κτήρια καταστράφηκαν πλήρως. Το 80% των κατοίκων σε μια μικρή γωνία λιμοκτονούν. Το Ισραήλ έχει παραβιάσει τη Συνθήκη της Γενεύης. Κάποτε υπήρχε ο Ράμπιν που κέρδισε το Νόμπελ Ειρήνης. Που δολοφονήθηκε από ακροδεξιό Ισραηλινό, διότι ήθελε ένα παλαιστινιακό κράτος. Και φτάσαμε εδώ που φτάσαμε. Στο συγκεκριμένο παγκόσμιο σκηνικό. Με τους συγκεκριμένους πολιτικούς ηγέτες και τις απειλές που αιωρούνται.
Ο Γιάννης Λούλης, διδάκτωρ του Καίμπριτζ, είναι επικοινωνιολόγος και συγγραφέας πολλών βιβλίων. Με πιο πρόσφατο το Η τοξική εποχή μας (Καστανιώτης, 2022).