Ηλιούπολη – Μια τρύπα στο χάρτη
Kατηφορίζοντας από Καρέα προς Ηλιούπολη, η πρώτη στρογγυλή πλατεία που συναντάς είναι η 28ης Οκτωβρίου. Λίγο ανατολικότερα βρίσκεται το κτίριο που στην εποχή μου στέγαζε το 1ο Γυμνάσιο Αρρένων Ηλιούπολης και η πλατεία – έξι στρέμματα, μαζί με δρόμους και πεζοδρόμια – ήταν κομμάτι της καθημερινής μου μεγάλης διαδρομής από το σχολείο στο σπίτι και αντίστροφα. Αυτοκίνητα πολλά, τότε, δεν είχαμε και οι μετακινήσεις μας έμοιαζαν – και ήταν – μια διαρκής εκδρομή στο καταπράσινο προάστιό μας. Με τα χρόνια, αλλάξαμε επίπεδο ζωής και κάπου στα μέσα της δεκαετίας του ’80, η Ηλιούπολη κόπηκε στη μέση με την επιλογή οι δρόμοι της να αποτελέσουν μέρος του οδικού άξονα Κατεχάκη – Αλίμου. Τότε ήταν που η πλατεία 28ηςΟκτωβρίου μετατράπηκε σε τρύπα στο χάρτη.
Γιατί τι άλλο είναι από μια στρογγυλή τρύπα λίγο μεγαλύτερη από ενάμιση στρέμμα, η πλατεία; Πεζός δεν μπορεί να την επισκεφθεί ή να τη διασχίσει, παιδί να παίξει, ηλικιωμένος να σταθεί και να πάρει μιαν ανάσα, ερωτευμένο ζευγαράκι να αγκαλιαστεί στο γκαζόν του. Ενάμιση στρέμμα ξεκομμένο από την πόλη στην οποία θεωρητικά ανήκει. Ενάμιση στρέμμα με μερικές δεκάδες μίζερα δεντράκια, ένα μνημείο με ένα γλυπτό, τις κλασσικές καταθλιπτικές πλάκες πεζοδρομίου και πολύ γρασίδι.
Δεν είναι η μόνη τρύπα στον αστικό χάρτη, η πλατεία της 28ης Οκτωβρίου στην Ηλιούπολη. Δεν είναι καν η μεγαλύτερη. Όλες σχεδόν οι πόλεις της Ελλάδας έχουν τις δικές τους τρύπες στο χάρτη. Δημόσιοι χώροι μόνο κατ’ όνομα ή αναφορικά με το ιδιοκτησιακό τους καθεστώς. Χώροι εχθρικοί στον πολίτη που συχνά γίνονται στόχοι βανδαλισμών, καταφύγια παρανόμων ή τόποι φιλοξενίας περιθωριακών δραστηριοτήτων. Χώροι ξεκομμένοι από την καθημερινότητα, άσχημοι ή ακαλαίσθητοι – όπως όλοι οι τόποι εγκατάλειψης. Ακόμα και το εντεταλμένο να τους φροντίζει προσωπικό περνά βιαστικά, πρόχειρα, επιφανειακά από εκεί. Τους ξεπετά, δεν τους φροντίζει.
Είναι αυτές οι τρύπες στο χάρτη, μνημεία των λαθών μας στο σχεδιασμό του δημόσιου χώρου. Μνημεία της εσφαλμένης μας αντίληψης του τι είναι και τι αξία έχει – και δίνει – ο δημόσιος χώρος. Μνημεία της έλλειψης σεβασμού στον εαυτό μας, στους άλλους, στην κοινωνία που ζούμε. Τις διατηρούμε για να μας θυμίζουν τι πραγματικά είμαστε και όχι τι θέλουμε να δείχνουμε ότι είμαστε; Για να πληγώνουμε τον τόπο που τόσο υμνούμε και τόσο λέμε ότι αγαπάμε; Για να μειώνουμε την φυσική του ομορφιά; Τις διατηρούμε ως μνημεία της ανικανότητάς μας να σχεδιάσουμε ή να μάθουμε από τα λάθη μας; Κανείς δεν ξέρει ή δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα. Γιατί, τόσα χρόνια και με τόσα χρήματα πεταμένα σε άσχετες δράσεις, δεν μπορεί κανείς ποτέ να μην ασχολήθηκε σοβαρά με τις τρύπες στο χάρτη. Σε ερευνητικό έστω επίπεδο. Προπτυχιακό. Σε κάποιο τμήμα Πολεοδόμων, χωροτακτών, αρχιτεκτόνων, κάπου τέλος πάντων.
Κι είναι πολλές φορές ζήτημα απλό ή λύση. Ζήτημα επανασχεδιασμού ίσως. Κυκλοφοριακών ρυθμίσεων, μπορεί. Ακόμα κι αν δεν μπορεί να γίνει κάτι, μπορεί πάντα να επιλεγεί η ριζική αλλαγή του χαρακτήρα και της χρήσης της τρύπας στο χάρτη. Γιατί, για παράδειγμα, η ταλαίπωρη πλατεία 28ης Οκτωβρίου στην Ηλιούπολη, αφού επισκέπτες δεν μπορεί να υποδεχτεί, γιατί να μη γίνει μια πυκνοφυτεμένη νησίδα δέντρων – αειθαλών και φυλλοβόλων; Ένα μικρούλι καταπράσινο δασάκι, να ξεκουράζει την ματιά περαστικών και περιοίκων;