Μήλον της έριδος το ιστορικό Κτήμα Τράχωνες στον Άλιμο (Κωνσταντίνος Τζήκας ATHENS voice)

Είναι μία από αυτές τις σατανικές συμπτώσεις: όταν, μετά τις προτροπές ενός φίλου μου περάσαμε έξω από το Κτήμα Τράχωνες στο Άνω Καλαμάκι, στον Άλιμο, γνωστό παλαιότερα και ως Κτήμα Γερουλάνου, προκειμένου να μου δείξει τον χώρο στο οποίο τρύπωνε και έπαιζε ως πιτσιρικάς, ποτέ δεν θα φανταζόμασταν πως εκείνη η μέρα ήταν η μοναδική στον χρόνο κατά την οποία το Κτήμα ανοίγει στο κοινό! Ή μάλλον τριήμερο: 19-21 Νοεμβρίου, με αφορμή τα Εισόδια της Θεοτόκου, οπότε και το Κτήμα ανοίγει τις πύλες του στους επισκέπτες, προσκαλώντας τους στο πανηγύρι που διοργανώνεται στο προαύλιο της μικρής βυζαντινής εκκλησίας που βρίσκεται μέσα στο Κτήμα.

Μένοντας άναυδοι, αποφασίζουμε χωρίς δεύτερη σκέψη να αδράξουμε την ευκαιρία και να μπούμε στο Κτήμα προτού σουρουπώσει και έρθει η ώρα να κλείσει. Και εκεί ακριβώς… περνάμε τη χρονοπύλη.

Ακούγεται τετριμμένο, ωστόσο το Κτήμα Τράχωνες είναι πράγματι ένα από εκείνα τα μέρη που ο χρόνος φαίνεται να έχει μαρμαρώσει, όπως τόσο συχνά επιτάσσουν τα κλισέ στις περιγραφές ταξιδιωτικών κειμένων. Και όμως, εν τω προκειμένω, το κλισέ έχει την ισχύ του γνήσιου. Γιατί βολτάροντας κανείς στο Κτήμα αποκομίζει όντως την αίσθηση πως έχει βαδίσει μέσα από μία χωροχρονική πύλη σε ένα μέρος που δεν θυμίζει Αθήνα, δεν θυμίζει την εποχή μας, αλλά δεν θυμίζει συνάμα και μία μόνο εποχή συγκεκριμένα. Ο λόγος είναι απλός: στο Κτήμα συνυπάρχουν θραύσματα εποχών, σαν ένα υπαίθριο μουσείο στο οποίο παρατίθενται – σε κατακερματισμένη φυσικά μορφή – δείγματα κάθε περιόδου του ελληνισμού.

Κατά μία έννοια, ο χώρος του Κτήματος είναι μεταμοντέρνος: ένα ετερόκλητο σύνολο στοιχείων συνυπάρχει, τάφοι που χρονολογούνται από τον 8ο και τον 11ο αιώνα π.Χ., κειμήλια ενός προχριστιανικού παρελθόντος μοιράζονται αδιαμαρτύρητα τον χώρο με ένα βυζαντινό εκκλησάκι του 14ου αιώνα. Και όλα αυτά, ενώ στον ίδιο χώρο διασώζονται ακόμα, ετοιμόρροπα βέβαια, σπιτάκια που χτίστηκαν τον περασμένο αιώνα. Και για να συμπληρωθεί αυτό το πλουραλιστικό τοπίο, το Κτήμα γειτονεύει με τα ερείπια ενός αρχαίου θεάτρου του Διονύσου.

Ποια είναι η ιστορία όμως του Κτήματος και πώς κατέληξε από το καμάρι της περιοχής να εγκαταλειφθεί, να γίνει μήλον της έριδας, αντικείμενο διεκδικήσεων, αφορμή για μία χρόνια διελκυστίνδα ανάμεσα σε εταιρείες και ιδιώτες;

Στην αρχαιότητα, το Κτήμα αποτελούσε μέρος της περιοχής Τράχωνες, που με τη σειρά της ήταν ουσιαστικά το κέντρο του Δήμου Ευωνύμου, γενέτειρας του Θεμιστοκλή. Οι αποδείξεις της μακράς ιστορίας του βρίσκονται παντού τριγύρω: 30 πρωτογεωμετρικοί τάφοι από τον 11ο αιώνα π.Χ. αλλά και ίχνη τειχών του 7ου και 8ου αιώνα π.Χ. που εικάζεται πως περιέβαλαν την Ακρόπολη των Ευωνυμέων.

Η σύγχρονη ιστορία του Κτήματος ξεκινά το 1918, οπότε και το Κτήμα παραχωρήθηκε από το κράτος στον Μαρίνο Γερουλάνο για καλλιέργεια δενδροκομικών ειδών. Ο Γερουλάνος, γόνος αριστοκρατικής οικογένειας της Κεφαλονιάς, υπήρξε από τους σημαντικότερους Έλληνες γιατρούς και μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Υπήρξε μάλιστα στενός φίλος του βασιλιά Γεωργίου Α’ και της βασίλισσας Όλγας, όπως μας λέει η κυρία Βίκυ Χριστοπούλου, η οποία είναι κάτοικος της περιοχής όλη της τη ζωή. Η μητέρα της μάλιστα γνώριζε προσωπικά την οικογένεια Γερουλάνου. «Εγώ η ίδια έχω βαφτιστεί στο εκκλησάκι του Κτήματος», προσθέτει. Και φυσικά, ο Μαρίνος Γερουλάνος, ο οποίος δημιούργησε και το περίφημο Γερουλάνειο Ίδρυμα, είναι ο προπάππους του νυν υπουργού Πολιτισμού και Τουρισμού, Παύλου Γερουλάνου. Στο Κτήμα μπορεί να δει κανείς, πίσω από το εκκλησάκι, τους τάφους του Μαρίνου, της συζύγου του Μαργαρίτας Mitzaff και των απογόνων του.

Το 1987, το ΥΠΕΧΩΔΕ ενέκρινε το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο του Δήμου Αλίμου, βάσει του οποίου ολόκληρη η περιοχή Τράχωνες και άρα και το Κτήμα, έκτασης 108 στρεμμάτων, τέθηκε εκτός σχεδίου πόλης. Παρότι όμως το Κτήμα υπεδείχθη ως αρχαιολογικός χώρος και χώρος πρασίνου και υπήρξαν συζητήσεις για τον πιθανό χαρακτηρισμό της περιοχής ως «αρχαιολογικού πάρκου», ποτέ δεν εκπονήθηκε σχετική μελέτη. Και φτάνουμε στα 1992, οπότε και το Κτήμα πουλήθηκε στην εταιρεία Makro Cash & Carry. Και έκτοτε… το Κτήμα έχει μείνει μετέωρο, «δέσμιο» της Makro, η οποία όμως ταυτόχρονα δεν μπορεί να το αξιοποιήσει για τους σκοπούς της αφού παραμένει εκτός σχεδίου πόλεως.

Η Βίκυ Χριστοπούλου θυμάται πώς ήταν πριν από δεκαπέντε περίπου χρόνια, όταν το Κτήμα ήταν προσβάσιμο στο κοινό πιο συχνά. «Θυμάμαι πως ερχόμασταν εδώ τη Μεγάλη Παρασκευή, γυρνούσαμε με τον Επιτάφιο όλο το Κτήμα. Μύριζε κανείς το θυμάρι, τη βρεγμένη γη – αφού συνήθως έβρεχε εδώ τη Μ. Παρασκευή – άκουγε τους γυρίνους. Φύση σε όλο της το μεγαλείο». Και πράγματι, το Κτήμα είναι κατάφυτο, ενώ υπάρχει και ένα ρεματάκι, που το μεγαλύτερο τμήμα του είναι απροσπέλαστο πλέον, το έχουν κλείσει γύρω γύρω – παλαιότερα μπορούσε να περάσει κανείς από πάνω με ένα γεφυράκι.

Καθώς βραδιάζει σιγά σιγά και ο κόσμος αποχωρεί σταδιακά, μας πλησιάζει ο φύλακας, κ. Νικολάου και μας ζητάει ευγενικά να φύγουμε. Πιάνω κουβέντα μαζί του. «Δουλεύω τα γεωργικά μηχανήματα εδώ και εννιά χρόνια», μας λέει (σ.σ. από το 1934 ένα μέρος του Κτήματος ανήκει στην εταιρεία Κτήμα Τράχωνες Α.Ε. Γεωργικών Προϊόντων και Κτηματική). «Κάποια στιγμή η Makro με προσέλαβε για φύλακα». Και εύλογα: κατά καιρούς πιτσιρίκια και άλλοι περίεργοι παραβιάζουν τον χώρο του Κτήματος. «Μια φορά κάτι πιτσιρίκια ήρθαν εδώ και έσπασαν τα τζάμια ενός αυτοκινήτου», μας εκμυστηρεύεται ο κ. Νικολάου. Ο ίδιος είναι εκεί κάθε μέρα προκειμένου να διασφαλίζει πως κανείς άσχετος δεν θα περιφέρεται στο Κτήμα – όχι αν δεν έχει λάβει ειδική άδεια για κάτι τέτοιο.

Ωστόσο, οι κόντρες γύρω από το Κτήμα καλά κρατούν. Από τη μια η Makro έχει μπλέξει με τα δικαστήρια εδώ και χρόνια, μη μπορώντας να χτίσει σε αυτό. Από την άλλη, οι κάτοικοι της περιοχής διαμαρτύρονται και προσπαθούν να πετύχουν να χαρακτηριστεί ο χώρος ως αρχαιολογικό πάρκο και να περισωθεί η ιστορική και φυσική αξία του – υπάρχει μάλιστα και σχετικό group στο Facebook που αγωνίζεται για αυτόν τον σκοπό. Και δεν λείπουν και οι άλλοι υποψήφιοι μνηστήρες του Κτήματος. «Από την άλλη μεριά του ρέματος υπήρχε ένα τσοπάνης με πρόβατα πριν δέκα-δεκαπέντε χρόνια,» μας λέει ο Μανόλης Σιμιτσάκης, που μεγάλωσε επίσης στην περιοχή. «Διεκδικούσε μία έκταση του Κτήματος». Πράγματι, έχουν ακουστεί ιστορίες για… τσαμπουκάδες ορισμένων που διεκδικούν και αυτοί ένα κομμάτι του χώρου. Να τις πιστέψουμε; Πάντως τα κοπάδια με τα πρόβατα δεν υπάρχουν πλέον στην απέναντι μεριά του ρέματος, έχουν μπει και αυτά στο χρονοντούλαπο της ιστορίας…

Καθώς φεύγουμε, αναρωτιέμαι αν θα λυθεί ποτέ ο γόρδιος δεσμός που ταλανίζει χρόνια τώρα το Κτήμα, αν η ιστορικότητα και η ομορφιά αυτού του τόπου θα καταστεί ποτέ επισκέψιμη για παραπάνω από τρεις μέρες τον χρόνο. Ίσως να πάρει ακόμα δέκα χρόνια για να μάθουμε.

Ευχαριστούμε τον Μανόλη Σιμιτσάκη για τις φωτογραφίες