Βόλτα, ποδήλατο και …εμπόδια στην Αθηναϊκή Ριβιέρα

Ο Ροντρίγκο είναι από το Πόρτο. Στέκεται στη στάση του τραμ στην πλατεία της Νέας Σμύρνης. Μία βλέπει τον χάρτη της γραμμής, μία την οθόνη του κινητού. Κάποια στιγμή η κοπέλα του με πλησιάζει και μου λέει χαμογελαστά στα αγγλικά: «Θέλουμε να κάνουμε μια βόλτα στην παραλία της Αθήνας. Ξέρετε μήπως σε ποια στάση πρέπει να κατέβουμε;». Δημήτρης Ρηγόπουλος/kathimerini.gr

Είναι μια θεωρητικά εύκολη ερώτηση, στην οποία ωστόσο δυσκολεύομαι να απαντήσω. Σκέφτομαι αστραπιαία τις απέραντες παραλίες της δικής τους χώρας, πάνω στον ωκεανό, τη δυνατότητα να τις «περπατήσεις» ή να κάνεις ποδήλατο κατά μήκος τους, μέσα από καλοφτιαγμένες ειδικές διαδρομές για πεζούς και ποδηλάτες. Και προσπαθώ να επιλέξω μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα έναν δικό μας προορισμό που δεν θα τους απογοητεύσει. Αλλά και πάλι δεν είναι εύκολο. Για να μην τους προβληματίσω περαιτέρω με την αναποφασιστικότητά μου, τους συστήνω τις στάσεις του Μπάτη και του Φλοίσβου. Τουλάχιστον εκεί υπάρχει μια στοιχειώδης περιπατητική λωρίδα πάνω από τις αμμουδιές του Παλαιού Φαλήρου που «σέβονται» (υποχρεωτικά, λόγω διέλευσης του τραμ!) αυτοκίνητα και μηχανάκια. Δεν διαρκεί για πάντα, αλλά τουλάχιστον δεν θα τους έχω κοροϊδέψει. Θα πάρουν μια γεύση από την περίφημη Αθηναϊκή Ριβιέρα, έναν όρο που, ενώ «τεχνικά» ακούγεται σωστός, πολλές φορές μοιάζει με κακό αστείο, κάπως υπερφίαλος και εξεζητημένος, καθώς καλείται να περιγράψει (ή να «πουλήσει») την προικισμένη από τη γεωγραφία και τη φύση αθηναϊκή ακτογραμμή, αλλά εξαντλητικά και διαχρονικά ταλαιπωρημένη όπως εκτείνεται σε ένα μήκος δεκάδων χιλιομέτρων από τον Πειραιά μέχρι το Σούνιο.

Σχεδόν μία εβδομάδα μετά το τυχαίο συναπάντημα με τους Πορτογάλους επισκέπτες, βρέθηκα κι εγώ σαν άλλος τουρίστας να μαζεύω ήλιο στην πλατεία Νερού, στο Δέλτα Φαλήρου. Πίσω μου έχω το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, από πάνω μου περνάει η Εσπλανάδα, η πεζογέφυρα που συνδέει την Καλλιθέα με την παραλία, ανατολικά το γήπεδο του Τάε Κβον Ντο και δυτικά το Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας. Από κάπου εδώ κοντά θα ξεκινάει ο αστικός ποδηλατόδρομος και πεζόδρομος μήκους 22 χιλιομέτρων που εξήγγειλε τον περασμένο Ιούνιο από τη Γλυφάδα ο πρωθυπουργός, με κατάληξη το δημαρχείο Βούλας, στο πλαίσιο των έργων του Ταμείου Ανάκαμψης και του Σχεδίου «Ελλάδα 2.0». Αναμένεται να παραδοθεί σταδιακά στο σύνολό του έως το τέλος του 2025. Μέχρι τότε οι βόλτες των Αθηναίων στο παραλιακό μέτωπο είναι καταδικασμένες να είναι αποσπασματικές και κατακερματισμένες, με φωτεινή εξαίρεση το τμήμα της Γλυφάδας, καθώς, όπως θα διαβάσετε παρακάτω, έχει ήδη μπει μπροστά χάρη στην επιμονή και την καλή προετοιμασία του δήμου της πόλης. Στο υπόλοιπο κομμάτι είναι πραγματικά απίθανο πόσα εμπόδια θα βρει κανείς σε κάθε προσπάθεια να διασχίσει ένα κατά τα άλλα δημόσιο αγαθό όπως είναι η παραλία. Ο κόσμος συχνά αναγκάζεται να παραστήσει τον Ταρζάν για να βρεθεί στην παραλία και να κάνει το μπάνιο του ή απλώς μια βόλτα. Αυθαίρετες κατασκευές, παραπήγματα, καφέ, μπαρ, κέντρα διασκέδασης (εγκαταλελειμμένα και μη), συσσωρευμένες αμαρτίες δεκαετιών έχουν στερήσει από την πρωτεύουσα και τους κατοίκους της μια πολύτιμη διέξοδο και μπόλικο οξυγόνο. 

Το αυτονόητο και η πραγματικότητα

«Όταν με το καλό το έργο ολοκληρωθεί και μπορείς σε αυτά τα πρώτα 22 χιλιόμετρα μέχρι τη Βουλιαγμένη να κάνεις ποδήλατο, να τρέξεις, να περπατήσεις, το μόνο που θα αναλογιστούμε είναι γιατί κάτι τόσο αυτονόητο δεν το είχαμε κάνει πιο πριν». Έχω στο μυαλό μου αυτή τη δήλωση του Κυριάκου Μητσοτάκη όταν αφήνω το βλέμμα μου να περιπλανηθεί στις παρατημένες πάλαι ποτέ ολυμπιακές εγκαταστάσεις του Δέλτα Φαλήρου που έχουν εποικίσει ορμητικά οι Αθηναίοι τα τελευταία χρόνια. Αφού το κράτος αδιαφορεί τόσο πεισματικά για περισσότερα από 17 χρόνια, ο κόσμος έκανε «δικό του» έναν χώρο που ρήμαζε πέρα από κάθε λογική. Σκέφτομαι ότι αυτό μάλλον θα εννοούσε ο πρωθυπουργός. Ή, ακόμα χειρότερα, την καθυστέρηση στην προκήρυξη της δεύτερης φάσης της ανάπλασης του Φαληρικού Όρμου, το τμήμα της παραλίας από το ΣΕΦ μέχρι το γήπεδο του Μπιτς Βόλεϊ: η διαμόρφωση του παραλιακού μετώπου του Μοσχάτου και της Καλλιθέας σε χώρο αναψυχής και άθλησης διαρκώς μετατίθεται για… του χρόνου. Ο νέος λόγος που επικαλείται τώρα η Περιφέρεια της Αττικής για τη νέα αναβολή είναι η… ίδια η εξαγγελία του πρωθυπουργού! Ότι δηλαδή θα πρέπει η προκήρυξη της δεύτερης φάσης να ενσωματώνει τους νέους σχεδιασμούς του ΤΑΙΠΕΔ. Σαν να μην αραχνιάζουν στα υπουργικά συρτάρια μελέτες επί μελετών (και μάλιστα από το χέρι σημαντικών αρχιτεκτόνων) για το συγκεκριμένο τμήμα του παραλιακού πεζόδρομου. Αν πάντως ισχύει η «δικαιολογία» της Περιφέρειας, η ολοκλήρωση των έργων στον Φαληρικό Όρμο έχει ακόμα μέλλον. 

Αλλά ας δούμε τι γίνεται με το βασικό πρότζεκτ. Μόλις πριν από λίγες ημέρες (στις 4 Φεβρουαρίου, συγκεκριμένα) ολοκληρώθηκε η μελέτη του αστικού ποδηλατόδρομου και πεζόδρομου σε επίπεδο προχωρημένης προμελέτης: χάραξη, οριζοντιογραφίες/μηκοτομές, μελέτη τεχνητού έργου γέφυρας στο ρέμα της Πικροδάφνης. Σήμερα βρισκόμαστε στο στάδιο ελέγχου της μελέτης από την τεχνική ομάδα του ΤΑΙΠΕΔ για την παραλαβή και την προώθηση στις αντίστοιχες τεχνικές υπηρεσίες της Περιφέρειας Αττικής. Αν όλα πάνε καλά, το τεχνικό δελτίο της παρέμβασης θα υποβληθεί άμεσα στην αρμόδια υπηρεσία του Ταμείου Ανάκαμψης που θα χρηματοδοτήσει το έργο. Από το Μέγαρο Μαξίμου κάνουν λόγο για «όχι σημαντικές» καθυστερήσεις και θεωρούν ότι μπορούμε να έχουμε ανάδοχο έργου μέσα στο δεύτερο τρίμηνο του 2023 και ολοκλήρωση της κατασκευής το 2025.

Η Γλυφάδα πατάει γκάζι

Αν όμως θέλετε να πάρετε μια γεύση από το μέλλον της Αθηναϊκής Ριβιέρας, ίσως να μπορείτε να το κάνετε πολύ πιο σύντομα. Τα πρώτα 700 μέτρα του νέου ποδηλατόδρομου και πεζόδρομου κατασκευάζονται ήδη από τον Δήμο Γλυφάδας και αναμένεται να παραδοθούν μέχρι το Πάσχα. Πρόκειται για το τμήμα από τα παλιά Αστέρια (νυν Ark) μέχρι τις εγκαταστάσεις του Αθλητικού Ναυτικού Ομίλου Γλυφάδας (ΑΝΟΓ), το σημείο, δηλαδή, από το οποίο έκανε τον περασμένο Ιούνιο τις εξαγγελίες του ο πρωθυπουργός, πίσω από το παλιό δημαρχείο. Η ανάπλαση του παραλιακού μετώπου αποτελεί προσωπικό στοίχημα του δημάρχου Γλυφάδας και το «παλεύει» από το 2014. «Αν όλα πάνε καλά, υπάρχει ισχυρή πιθανότητα το σύνολο της παρέμβασής μας και στα 4 χιλιόμετρα της παραλίας που μας αναλογεί να είναι έτοιμα μέσα στο 2022», μου λέει ενθουσιασμένος ο Γιώργος Παπανικολάου. Δεν είναι τυχαίο ότι οι πρωθυπουργικές ανακοινώσεις έγιναν πέρυσι από τη Γλυφάδα· ήταν μια άτυπη αναγνώριση στον αγώνα του δημάρχου για να γίνει το όνειρο πραγματικότητα. Αλλά και στην καλή προετοιμασία και την ωρίμανση περίπλοκων διαδικασιών στις οποίες περιλαμβάνονται και δύσκολες πρωτοβουλίες, όπως η κατεδάφιση αυθαίρετων εγκαταστάσεων και παραπηγμάτων. Αλήθεια, στη Γλυφάδα δεν θα πρέπει να περιμένουν τη μελέτη του ΤΑΙΠΕΔ, όπως κάνει η Περιφέρεια; «Προφανώς ήρθαμε σε επαφή μαζί τους, συμφωνήσαμε τις απαραίτητες προσαρμογές και προχωράμε», απαντά ο δήμαρχος Γιώργος Παπανικολάου. 

Η ανάπλαση δεν εξαντλείται στη χάραξη και στην κατασκευή του πεζόδρομου και του ποδηλατόδρομου, αλλά πρόκειται για ένα σύνθετο σχέδιο παρεμβάσεων που θα αλλάξει εντελώς την εικόνα της παραλίας της πόλης και φέρει την υπογραφή της πολύ γνωστής αρχιτέκτονα τοπίου  Έλλης Παγκάλου. Περιλαμβάνει πεζόδρομους, ποδηλατόδρομους, χώρους άθλησης, χώρους για τα παιδιά, χώρους αναψυχής και πολύ πράσινο. Η σύνδεση του παραλιακού μετώπου με το εμπορικό κέντρο της πόλης θα γίνει με μια γέφυρα Εσπλανάδα και από κάτω ακριβώς θα δημιουργηθεί τριώροφο υπόγειο πάρκινγκ. «Το αφήγημα της δικής μας προσπάθειας», μου εξηγεί ο Γιώργος Παπανικολάου, «είναι ότι θέλουμε να φτιάξουμε ένα από τα πιο όμορφα παραλιακά κομμάτια που μπορείς να βρεις σε μια πόλη, ελεύθερα προσβάσιμο και δωρεάν για όλους. Αυτό σημαίνει ότι θέλουμε υποδομές που θα χαίρονται οι δημότες μας αλλά και κάθε πολίτης από όπου και αν έρχεται».

Αιώνια Ελλάδα και γεωφυσικές «παραξενιές»

Όμως, δεν είναι μόνο η Γλυφάδα που «τρέχει». Συνομιλώντας με τους δημάρχους όμορων δήμων, συνειδητοποίησα ότι όλοι προσπαθούν να αξιοποιήσουν το μομέντουμ προκηρύσσοντας μικρότερα ή μεγαλύτερα έργα που θα αυξάνουν τον δημόσιο χώρο, θα περιορίζουν τα εμπόδια πρόσβασης στη θάλασσα και θα εμπλουτίζουν την εμπειρία του πολίτη. Ταυτόχρονα, φυσικά, καταλαβαίνεις ότι, παρά την περίφημη ψηφιοποίηση του κράτους και τα άλματα που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια εκεί, η αθάνατη ελληνική γραφειοκρατία είναι πάντα εδώ με την εξωφρενική διασπορά (και επικάλυψη) αρμοδιοτήτων ανάμεσα σε πιθανούς και απίθανους φορείς, τις διαφορετικές ταχύτητες που αναπτύσσονται και οπωσδήποτε τα κάθε λογής μικροσυμφέροντα που παρεμποδίζουν υποχρεωτικές (με τετελεσμένες δικαστικές αποφάσεις) κατεδαφίσεις ή τον περιορισμό της έκτασης κατάληψης κοινόχρηστων χώρων από καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος που έχουν άδειες για αναψυκτήρια 100 τ.μ. και σήμερα καλύπτουν επιφάνεια 800 τ.μ. Σε όλη αυτή την πολύ ελληνική πραγματικότητα να προσθέσουμε και τις γεωφυσικές… «παραξενιές» της Αθηναϊκής Ριβιέρας. Στο συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος της μιλάμε για το ίδιο ακριβώς τοπίο που κληρονομήσαμε από τους πατεράδες και τους παππούδες μας. Με εξαίρεση το τμήμα του Φαληρικού Όρμου (παραλία Καλλιθέας και Μοσχάτου), δεν έχουν γίνει επιχωματώσεις που θα διευκόλυναν τη διαμόρφωση πιο άνετων διαδρομών και οδεύσεων για πεζούς και ποδηλάτες (βλ. Νέα Παραλία Θεσσαλονίκης). Εδώ έχουμε ένα γεωφυσικό ανάγλυφο γεμάτο κολπίσκους και παραλίες που μάλιστα απέχουν ελάχιστα μέτρα από τον δρόμο, ο οποίος με τα χρόνια εξελίχθηκε σε λεωφόρο μεγάλης κυκλοφορίας. 

Η παράμετρος «Ελληνικό»

Στην όλη εικόνα θα πρέπει να προσθέσουμε οπωσδήποτε και τη μεταβλητή του Ελληνικού, του μεγαλύτερου σχεδίου αστικής ανάπλασης που βρίσκεται σε εξέλιξη αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη και σε λίγα χρόνια θα μεταμορφώσει ολοκληρωτικά την εμπειρία του παραλιακού μετώπου. Οι όμοροι δήμοι ξέρουν πολύ καλά «τι έρχεται» και καλούνται να προσαρμόσουν τις πολιτικές τους, έτσι ώστε να μη μείνουν πίσω σε σχέση με το αστικό υπερπρότζεκτ του αιώνα. Ο Δήμος Αλίμου γειτνιάζει άμεσα με το παλιό αεροδρόμιο και με ό,τι προγραμματίζεται εκεί από τη Lamda Development και τους συνεργάτες της. Συνομιλώντας με τον δήμαρχο Ανδρέα Κονδύλη, αφουγκράζεσαι αυτή την αγωνία. Στην περιοχή του, το «μεγάλο έργο» είναι η ανάπλαση όλης της χερσαίας ζώνης της μαρίνας, συνολικής έκτασης 210 στρεμμάτων, έργο απολύτως ιδιωτικό. Συνολικά προβλέπεται η ανάπτυξη 18.000 τ.μ. νέων κτιριακών υποδομών, στο επίκεντρο των οποίων θα βρίσκεται ένα νέο ξενοδοχείο πολυτελείας, χώροι εστίασης και αναψυχής και εμπορικά καταστήματα. Μιλάμε δηλαδή για ένα «μικρό» Ελληνικό· δίπλα στο Ελληνικό. Ο δήμος δεν εμπλέκεται στο πρότζεκτ, επομένως εστιάζει την προσοχή του στην τακτοποίηση εκκρεμοτήτων στο δικό του κομμάτι, στο σχεδόν 1,5 χιλιόμετρο που αντιστοιχεί στον δημοφιλή παραλιακό πεζόδρομο που ανακατασκεύασαν το προηγούμενο διάστημα οι δημοτικές αρχές.

«Το βλέμμα μας είναι στραμμένο στη θάλασσα»

Ιδιαίτερη ενεργητικότητα έχει επιδείξει την τελευταία δεκαετία και ο Δήμος Παλαιού Φαλήρου, που έχει να διαχειριστεί 1.800 μέτρα παραλιακού μετώπου. Το προηγούμενο διάστημα επικεντρώθηκε κυρίως στην ανάπλαση της περιοχής της Αγίας Σκέπης με τη δημιουργία ή την ανακατασκευή σημαντικών χώρων άθλησης, αλλά η νυν δημοτική αρχή υπό τον Γιάννη Φωστηρόπουλο φαίνεται να μετατοπίζει το βάρος στις υποδομές της παραλίας. 

Ήδη από πέρυσι προχώρησαν έργα ήπιας αναμόρφωσης στις πλαζ που βρίσκονται στα όρια του δήμου: πιο συγκεκριμένα τοποθετήθηκαν παγκάκια, ομπρέλες, καμπίνες, ντουσιέρες, πύργοι ναυαγοσωστών, 800 μέτρα ξύλινοι διάδρομοι και φυτεύτηκαν περισσότερα από 3.000 φυτά με αυτόματο πότισμα.Όμως τα πιο μεγαλεπήβολα βρίσκονται μπροστά μας. Αναφέρομαι κυρίως στην πλήρη ανάπλαση του φαληρικού παραλιακού μετώπου, για το οποίο η εκπόνηση του master plan χρηματοδοτείται από τον επιχειρηματία Αχιλλέα Κωνσταντακόπουλο (Costa Navarino). Το έργο αναμένεται να δημοπρατηθεί μέσα στην επόμενη χρονιά. Τα άλλα δύο μεγάλα πρότζεκτ του Δήμου Φαλήρου είναι η πλήρης αποκατάσταση του ιστορικού στρογγυλού κτιρίου του Φλοίσβου (έμβλημα της πόλης, δημοπρατείται άμεσα, θα είναι έτοιμο μέσα στο 2023) και η κατασκευή υπόγειου χώρου στάθμευσης 400 θέσεων κάτω από το πάρκο Φλοίσβου (έργο ήδη ενταγμένο στο πρόγραμμα «Αντώνης Τρίτσης»).

«Στόχος μας ήταν εξαρχής, από την πρώτη μέρα της θητείας αυτής της δημοτικής αρχής, να συνδεθεί κάθε σημείο του Παλαιού Φαλήρου με τη θάλασσα, καθώς αποτελεί το συγκριτικό πλεονέκτημα της πόλης», τονίζει στο «Κ» ο δήμαρχος Παλαιού Φαλήρου Γιάννης Φωστηρόπουλος. «Το βλέμμα μας είναι στραμμένο στη θάλασσα. Και με σημαντικά, καλαίσθητα έργα ανάπλασης, που ήδη έχουν γίνει και άλλα τα οποία εκπονούνται μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, θέλουμε η παραλία μας να προκαλεί τον θαυμασμό, ακόμα και των περαστικών από τη λεωφόρο Ποσειδώνος με το αυτοκίνητο».