Η Θρησκευτική Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή: Πίστη VS Ψυχοπαθολογίας

Από τον Σπύρο Καλημέρη, ψυχίατρο, ψυχοθεραπευτή (kalimeristherapist.com)

Η θρησκευτική εμπειρία αποτελεί θεμελιώδη πτυχή της ανθρώπινης ύπαρξης για εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως. Ωστόσο, όταν οι θρησκευτικές πεποιθήσεις και πρακτικές λαμβάνουν τη μορφή επαναλαμβανόμενων, ανεξέλεγκτων σκέψεων και καταναγκαστικών συμπεριφορών που προκαλούν σημαντική δυσφορία, ενδέχεται να αντικατοπτρίζουν μια ειδική μορφή Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής (ΙΨΔ), γνωστή και ως Θρησκευτική ΙΨΔ.

Κατανοώντας την Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή

Η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (Obsessive-Compulsive Disorder – OCD), είναι μια χρόνια ψυχική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από δύο βασικά στοιχεία:

1. Ιδεοληψίες (Obsessions): Ανεπιθύμητες, επίμονες και ενοχλητικές σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις που εισβάλλουν στη συνείδηση και προκαλούν έντονο άγχος, φόβο ή δυσφορία. Παρά τις προσπάθειες του ατόμου να τις αγνοήσει ή να τις καταστείλει, επιστρέφουν επίμονα.
2. Ψυχαναγκασμοί (Compulsions): Επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές ή νοητικές πράξεις που το άτομο αισθάνεται υποχρεωμένο να εκτελέσει ως απάντηση στις ιδεοληψίες ή σύμφωνα με άκαμπτους κανόνες. Στόχος τους, είναι η μείωση του άγχους και η πρόληψη κάποιου φοβικού γεγονότος.

Σύμφωνα με το DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders), η διάγνωση της ΙΨΔ, απαιτεί η διαταραχή να καταλαμβάνει περισσότερη από μία ώρα ημερησίως ή να προκαλεί κλινικά σημαντική δυσφορία και διαταραχή λειτουργικότητας.

Η Θρησκευτική ΙΨΔ – Ορισμός και Χαρακτηριστικά

Η Θρησκευτική ΙΨΔ (αναφέρεται στα αγγλικά και ως “Religious Scrupulosity”), αποτελεί έναν ειδικό υπότυπο της ΙΨΔ, στον οποίο οι ιδεοληψίες και οι ψυχαναγκασμοί επικεντρώνονται σε θρησκευτικά και ηθικά θέματα. Ο όρος προέρχεται από τη λατινική λέξη “scrupulum” που σημαίνει μικρή πέτρα, συμβολίζοντας κάτι που ενοχλεί και δημιουργεί δυσφορία. Τα άτομα με Θρησκευτική ΙΨΔ παρουσιάζουν υπερβολική ανησυχία και φόβο σχετικά με:

• Πιθανές παραβιάσεις θρησκευτικών ή ηθικών κανόνων
• Αμαρτωλές σκέψεις ή πράξεις
• Την πνευματική τους κατάσταση και σωτηρία
• Την εκπλήρωση θρησκευτικών υποχρεώσεων με «τέλειο» τρόπο

Επιδημιολογικά, εμφανίζεται σε περίπου 10-33% των ατόμων με ΙΨΔ. Μπορεί να εκδηλωθεί σε οποιαδήποτε ηλικία, αλλά συχνά ξεκινά στην εφηβεία ή στην πρώιμη ενήλικη ζωή. Δεν περιορίζεται σε μια συγκεκριμένη θρησκευτική παράδοση, αλλά εμφανίζεται σε όλες τις μεγάλες θρησκείες.

Ποια είναι τα κλινικά της συμπτώματα και οι εκδηλώσεις

Παρατηρούνται συχνές ιδεοληψίες όπως,

• Βλάσφημες σκέψεις: Ανεπιθύμητες σκέψεις που αντιτίθενται στις θρησκευτικές πεποιθήσεις του ατόμου
• Φόβος για αμαρτίες: Υπερβολική ανησυχία για πιθανές παραβιάσεις θρησκευτικών εντολών
• Αμφιβολίες για τη σωτηρία: Επίμονες ανησυχίες σχετικά με την πνευματική κατάσταση και τη μετά θάνατον ζωή
• Τελειομανία στη λατρεία: Ανάγκη για άψογη εκτέλεση θρησκευτικών πράξεων
• Φόβος κατοχής: Έντονες ανησυχίες για πνευματικές επιρροές

Διαπιστώνονται χαρακτηριστικοί ψυχαναγκασμοί, πχ

• Επαναλαμβανόμενες προσευχές. Προσευχή, όσες φορές χρειαστεί και μέχρι να την αισθανθεί ο πιστός «σωστή»
• Υπερβολική εξομολόγηση. Συχνή αναφορά στις ίδιες αμαρτίες και ανησυχίες
• Τελετουργικές συμπεριφορές. Επαναλαμβανόμενες κινήσεις ή χειρονομίες κατά τη διάρκεια λατρείας
• Επανάληψη, επανεκτέλεση θρησκευτικών πράξεων
• Αποφυγή θρησκευτικών χώρων, όταν ο φόβος γίνεται υπερβολικός

Έχουμε επίσης συμπεριφορικές και γνωστικές εκδηλώσεις, για παράδειγμα

• Υπερβολικός χρόνος σε θρησκευτικές δραστηριότητες
• Άκαμπτη ερμηνεία θρησκευτικών κειμένων
• Αυτοκαταδίκη και αισθήματα αναξιότητας
• Κοινωνική απομόνωση, λόγω θρησκευτικών ανησυχιών

Πίστη VS Παθολογίας: Διαφορική Διάγνωση

Η διάκριση μεταξύ γνήσιας θρησκευτικότητας και παθολογικής εμμονής, αποτελεί σημαντική διαγνωστική πρόκληση, ενώ τα βασικά κριτήρια της διαφοροδιάγνωσης περιλαμβάνουν:

Η Υγιής Θρησκευτικότητα

• Προσφέρει παρηγοριά και νόημα
• Ενισχύει τις κοινωνικές σχέσεις
• Επιτρέπει ευελιξία στην ερμηνεία
• Δεν παρεμβαίνει στην καθημερινή λειτουργικότητα
• Συνδέεται με θετικά συναισθήματα

Η Θρησκευτική ΙΨΔ

• Προκαλεί έντονη δυσφορία και άγχος
• Οδηγεί σε κοινωνική απομόνωση
• Χαρακτηρίζεται από ακαμψία και τελειομανία
• Διαταράσσει την καθημερινή λειτουργικότητα
• Συνδέεται με αρνητικά συναισθήματα και ενοχές

Αιτιολογία και Παράγοντες Κινδύνου

Η ανάπτυξη Θρησκευτικής ΙΨΔ, φαίνεται να συνδέεται με

• Γενετικούς παράγοντες, όπως οικογενειακό ιστορικό ΙΨΔ ή άλλων διαταραχών άγχους
• Νευροβιολογικούς παράγοντες
• Ψυχολογικούς παράγοντες, όπως τελειομανία, μη ανοχή της αβεβαιότητας, σύντηξη σκέψης-δράσης (οι σκέψεις έχουν ίδια σημασία με τις πράξεις)
• Περιβαλλοντικούς παράγοντες, πχ αυστηρή θρησκευτική ανατροφή, τραυματικές θρησκευτικές εμπειρίες

ΚΑΝΤΕ ΑΥΤΟΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ. ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ ΣΗΜΑΔΙΑ ΑΝΗΣΥΧΙΑΣ

Εάν αναγνωρίζετε τα παρακάτω μοτίβα στον εαυτό σας ή σε κάποιο αγαπημένο σας πρόσωπο, ενδέχεται να υπάρχει ανάγκη επαγγελματικής αξιολόγησης:

• Προσευχή από φόβο τιμωρίας, παρά από πίστη ή αγάπη
• Αδυναμία απόλαυσης θρησκευτικών εμπειριών λόγω συνεχούς ανησυχίας
• Επαναλαμβανόμενες σκέψεις τύπου «Δεν είμαι αρκετά καλός», «Θα τιμωρηθώ»
• Συνεχής αμφιβολία για την ορθότητα θρησκευτικών πράξεων
• Αποφυγή θρησκευτικών δραστηριοτήτων από φόβο
• Υπερβολική εξομολόγηση των ίδιων ανησυχιών

Ο ρόλος των ιερωμένων

Μια προσέγγιση που θα ήταν επιβοηθητική για πολλούς ασθενείς, θα ήταν η συνεργασία με ανοιχτόμυαλους ιερωμένους, οι οποίοι:

• Κατανοούν τη διαφορά μεταξύ πίστης και διαταραχής
• Μπορούν να προσφέρουν θεολογική καθοδήγηση
• Στηρίζουν τη θεραπευτική διαδικασία

Κάτι τέτοιο, θα βοηθούσε τους ασθενείς να κατανοήσουν ότι το να προχωρήσουν σε θεραπεία δεν αντίκειται στη θρησκευτική τους πίστη.

Καταληκτικά

Η Θρησκευτική Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή, αποτελεί μια πολύπλοκη κατάσταση που απαιτεί εξειδικευμένη προσέγγιση, με την ψυχιατρική και τη φαρμακολογία να αποτελούν τις συνηθέστερες θεραπείες της. Η αναγνώριση της διαφοράς μεταξύ υγιούς θρησκευτικότητας και παθολογικής εμμονής, είναι κρίσιμη για την παροχή αποτελεσματικής βοήθειας. Με κατάλληλη υποστήριξη, τα άτομα που πάσχουν από αυτή τη διαταραχή μπορούν να ανακτήσουν την ισορροπία μεταξύ πίστης και ψυχικής υγείας, βιώνοντας τη θρησκευτικότητα ως πηγή δύναμης και όχι δυσφορίας.