Γιάννης Λούλης: Τα επικίνδυνα και βαθιά ρήγματα της εποχής μας




Καθώς προσεγγίζουμε το τέλος του 2022, είναι η κατάλληλη στιγμή, να φωτίσουμε ένα συνοπτικό παγκόσμιο σκηνικό το οποίο, ειδικά τις τελευταίες δεκαετίες, έχει γεννήσει βαθύτατα ρήγματα. Το τι συμβαίνει είναι ξεκάθαρο: Οι καπιταλιστικές δημοκρατίες, δοκιμάζονται, περνούν κρίση, και σταδιακά μειώνονται. Οι δικτατορίες πολλαπλασιάζονται, γίνονται πιο αυθαίρετες, και επιθετικές. Το ορόσημο του 1989, όταν έπεσε το τείχος του Βερολίνου και τερματίσθηκε ο Ψυχρός Πόλεμος, για να ακολουθήσει ο θεαματικός πολλαπλασιασμός των δημοκρατιών, και να εκτιναχθεί μια αισιοδοξία για το μέλλον, φαντάζει σήμερα ως κάτι μακρινό και φευγαλέο. Εκείνο αντίθετα, που σε μεγάλο βαθμό, είναι χειροπιαστό, αφορά στα ρήγματα που έχουν ξεπηδήσει στις καπιταλιστικές δημοκρατίες. Τούτα, σταδιακά, βάθυναν και πολλασιάστηκαν. Κάτι που περιγράφω αναλυτικά στο πιο πρόσφατο βιβλίο μου: Η Τοξική Εποχή μας: Ο Άνομος Κόσμος της Αμερικής, η Απόλυτη Αυθαιρεσία της Ρωσίας, οι εκτός ελέγχου Τοξίνες (εκδ. Καστανιώτη). 

Προφανώς λοιπόν, σαν θέλουμε να διαπιστώσουμε, με μια πολύ γρήγορη ματιά, το ποια είναι σήμερα η «μεγάλη εικόνα» για τις διαδρομές των καπιταλιστικών δημοκρατιών, οφείλουμε κυρίως να επικεντρωθούμε στα ρήγματα αυτά. Και τούτο διότι, τούτα άλλαξαν την πορεία των ηγετικών καπιταλιστικών δημοκρατιών, και κυρίως της μόνης υπερδύναμης. Πρόκειται για ρήγματα πρόκλησης απόλυτης ανομίας και βίας στο διεθνές σκηνικό. Αυτό έγινε εκτός ελέγχου μετά την 1η Σεπτεμβρίου του 2001. Ενώ παράλληλα, η επιλογή ακραίων και δογματικών νεοφιλελεύθερων πολιτικών στην οικονομία, θα διεύρυναν δραματικά τις ανισότητες. Οι τελευταίες, με τη σειρά τους, θα οδηγούσαν σε κοινωνικά ρήγματα. Αυτά, φυσικά, θα τροφοδοτούσαν την πολιτική πόλωση. Προϊόν της τελευταίας θα ήταν η τοξική εκλογή του λαϊκιστή Τραμπ στην Αμερική. Τούτον θα επέλεγαν οργισμένα οι «ξεχασμένοι της ζωής» στις εργατουπόλεις, που είχαν συνθλιβεί από τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές μιας τριακονταετίας.

Όλοι γνωρίζουμε, πως το ορόσημο του 1989, με την πτώση του τείχους του Ανατολικού Βερολίνου, που τερμάτισε τον Ψυχρό Πόλεμο ανάμεσα σε δυο υπερδυνάμεις (αφήνοντας πλέον μια εξ αυτών ως μοναδική κυρίαρχο), υπήρξε ένα καταλυτικό παγκόσμιο σταυροδρόμι. Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, έκλεισε τον κύκλο της μάχης δύο ιδεολογιών και δύο κόσμων. Το μήνυμα ήταν πως το μέλλον ανήκει στα δημοκρατικά καθεστώτα και στον καπιταλισμό. Έτσι, άρχισε ένα ντόμινο δημοκρατικοποιήσεων: Από την Ανατολική Ευρώπη στη Λατινική Αμερική (που έβριθε από δικτατορίες που είχε πατρονάρει η CIA), στην Ασία, ακόμη και σε χώρες της Αφρικής. Ο πολλαπλασιασμός των δημοκρατιών, πήρε τον χαρακτήρα χειμάρρου ως ένα από τα πιο αισιόδοξα συμβάντα του 20ού αιώνα. Κυρίαρχο αίτημα η διασφάλιση των πολιτικών ελευθεριών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αυτά μέχρι τη στιγμή που έπεφτε το τείχος, διασφαλίζονταν μόνον στη Δυτική Ευρώπη. Όπου άλλωστε συντελείτο ένα πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό θαύμα. Διανοητές, το χαρακτήρισαν ως «ενσωματωμένο φιλελευθερισμό», διότι αγκάλιαζε όλη την κοινωνία και όχι μόνο τους λίγους, όπως θα συνέβαινε αργότερα. Παράλληλα στο οικονομικό πεδίο το 1945-1975 θα υπήρχαν ρυθμοί ανάπτυξης που προσέγγιζαν το 5%: Κάτι ανεπανάληπτο στις δεκαετίες που έρχονταν.

Τι συνέβη όμως στη συνέχεια; Η λάμψη από τη νέα αυτή διαδρομή των καπιταλιστικών δημοκρατιών, άρχισε πρώτα να τρεμοπαίζει και στη συνέχεια να σκοτεινιάζει. Ο ένοχος ήταν κυρίως ‒αλλά όχι μόνον‒ η «μοναχική υπερδύναμη», όπως είχε έγκαιρα προειδοποιήσει ο διάσημος πολιτικός επιστήμονας Samuel Huntington. Η Αμερική πορευόταν, ως ταύρος εν υαλοπωλείω, αλαζονική, αυθαίρετη και βίαιη. Στη διαδρομή αυτή θα μετείχαν και άλλες καπιταλιστικές δημοκρατίες ως ουρά της υπερδύναμης, με πιο πρωταγωνιστική τη Βρετανία. Αμαυρώνοντας έτσι τις αξίες που υποτίθεται πως εξέφραζαν οι πιο ισχυρές στρατιωτικά, οικονομικά και εμβληματικά καπιταλιστικές δημοκρατίες. Σε ποια φάση είχαν λοιπόν μπει οι καπιταλιστικές δημοκρατίες; Εκείνη των ρηγμάτων! Σε λίγο τα ρήγματα θα σκέπαζαν τα πάντα. Ήσαν κυρίαρχα. Εντός της νέας εποχής, αυτά, ήταν πλέον οι πρωταγωνιστές!



Ποια ήσαν ακριβώς τα κυρίαρχα ρήγματα αυτά; Ποια ήταν η σφραγίδα τους; Δύο φαινόμενα θα συνόδευαν την τοξική διαδρομή των καπιταλιστικών δημοκρατιών σφραγίζοντάς την: Η ανομία, και οι ανισότητες! Η ηγέτιδα του δημοκρατικού στρατοπέδου πρωταγωνίστησε και στα δύο αυτά πεδία, δίνοντας τον τόνο. Παράλληλα, ειδικά η άνομη συμπεριφορά της και τα αδιέξοδα στα οποία οδηγήθηκε και η ίδια, αποθράσυναν τη Ρωσία ενός αυταρχικού ηγέτη όπως ο Πούτιν. Αυτός έκρινε ότι η Αμερική βρίσκονταν σε υποχώρηση (ιδίως με την άτακτη φυγή της από το Αφγανιστάν), για να εισβάλλει με προκλητική ωμότητα στην Ουκρανία. Προκαλώντας έτσι μια παγκόσμια οικονομική κρίση. Επιστρέφοντας όμως πάλι στην Αμερική, η αποθέωση της ανομίας και της αυθαιρεσίας, συντελέσθηκε με την εισβολή της στο Ιράκ, με τον ψευδή ισχυρισμό ότι ο Σαντάμ Χουσεΐν διέθετε χημικά όπλα που σκόπευε να χρησιμοποιήσει κατά της Αμερικής. Τελικά, όταν κατελήφθη το Ιράκ, η CIA κατέληξε επίσημα πως δεν υπήρχε ίχνος χημικών όπλων! Ανομία, ψεύδος και αυθαιρεσία, λοιπόν, πορεύθηκαν χέρι με χέρι. Με απόλυτη καταρράκωση του διεθνούς δικαίου. Κάτι που θα μιμείτο και ο Πούτιν!

Φυσικά, η ανομία γεννά νέα ανομία. Μπους και Ομπάμα (με τον τελευταία κάκιστα να αντιμετωπίζεται ακόμα με επιείκεια) έσπειραν την ανομία τους απ’ άκρου εις άκρον. Ο τελευταίος έδωσε εντολές για παράνομες παγκόσμιες παρακολουθήσεις τηλεφώνων και κατέφυγε στη χρήση drones κατά ύποπτων τρομοκρατών με πλήθος αθώων θυμάτων. Επίσης, αμνήστευσε και επαίνεσε ως «πατριώτες», βασανιστές της CIA. Αυτή η καταιγίδα ανομιών και αμοραλισμού, όπως και η εκτίναξη των ανισοτήτων παγκοσμίως, αλλά κυρίως στις αγγλοσαξονικές χώρες, με κορωνίδα την Αμερική, θα οδηγούσαν σε μια ακόμη ιδιαίτερα απειλητική εξέλιξη: Την εκλογή του λαϊκιστή, ακραία δεξιόστροφου, Τραμπ, που εξελέγη πρόεδρος χάρη στις ψήφους των εργατουπόλεων της Αμερικής. Για να ακολουθήσει ένα βαθύτατο πολιτικό ρήγμα, όταν όχι μόνο αμφισβήτησε το αποτέλεσμα των πρόσφατων προεδρικών εκλογών και ουσιαστικά ενθάρρυνε την πρωτοφανή εισβολή ακραίων φανατικών στον ναό την αμερικανικής δημοκρατίας: Το Καπιτώλιο!

Σιγά σιγά πάντως, για να περάσουμε σε ένα άλλο πεδίο, οι ανισότητες εκτοξεύτηκαν στις καπιταλιστικές δημοκρατίες. Οι ανισότητες, από μόνες τους, είναι ένα αυτόνομο ρήγμα. Όμως, ταυτόχρονα, επιδρούν σε όλη τη λειτουργία και τους θεσμούς των δημοκρατιών. Και τούτο διότι οι οικονομικές ελίτ που αποκτούν όλο και περισσότερο πλούτο, διαθέτουν όλο και πιο καταλυτική πολιτική επιρροή. Μελέτες πολλών στατιστικολόγων, με κορυφαίο τον Μιλάνοβιτς, στα πολύ πρόσφατα βιβλία του, επιβεβαιώνουν πως όσο πιο πλούσιοι είναι οι επιχειρηματίες «τόσο πιο γρήγορα στα αιτήματά τους ανταποκρίνονται τα νομοθετικά σώματα». Στη φάση αυτή οι οικονομικές ελίτ στις μεγάλες καπιταλιστικές δημοκρατίες, είναι πιο ισχυρές παρά ποτέ! Ο Μπους ο Νεότερος, μιλώντας σε χορηγούς του θα έλεγε ωμά: «Είσαστε οι έχοντες. Οι έχοντες ακόμη περισσότερα! Λένε κάποιοι ότι είστε η ελίτ. Εγώ λέω ότι είστε η βάση μου» (you are my base).

Τα στατιστικά στοιχεία  για την ηγέτιδα του καπιταλιστικού στρατοπέδου όπως τα καταγράφει ένας κορυφαίος Αμερικανός οικονομολόγος, ο Ρόμπερτ Ράιχ, είναι καταλυτικά στη διαχρονική τους διαδρομή: Την περίοδο 1949-1953 το πιο πλούσιο 10% κέρδιζε το 20% και το χαμηλότερο 90% κέρδιζε 80%. Καθώς εφαρμόζονταν πλέον νεοφιλελεύθερες πολιτικές, την περίοδο 1991-2000 το 10% των πλούσιων, σε μια αντιστροφή, κέρδιζε 80%, με το 90% των λιγότερο πλουσίων να κερδίζει μόνο 20%. Μετά όμως την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2007-2008, ελέω της αχαλίνωτης «απελευθέρωσης της αγοράς» που υποτίθεται πως θα ρύθμιζε τα του εαυτού της, ευνουχίζοντας τον έλεγχο του κράτους, συνέβη μια δραματική ανατροπή: Το 10% κέρδιζε πλέον 115%(!) και το 90% είχε οδηγηθεί στο μείον 15%! Βαθύτερο δείγμα ρήγματος ανισοτήτων ήταν δύσκολο να καταγράψει και η πιο σκοτεινή φαντασία.

Το συμπέρασμα που προκύπτει είναι καταλυτικό στην ωμότητά του: Τα ρήγματα, στις περισσότερες δημοκρατίες που ζούμε είναι σκληρά, άδικα και κραυγαλέα. Χωρίς να προσθέσετε καν σε αυτά την τραγική ένδεια του πολιτικού προσωπικού που διαχειρίζεται τις τύχες μας. Κρατώντας τα ρήγματα ανοιχτά και βαθιά. Με τη «μεγάλη εικόνα» να καταγράφει τις δημοκρατίες στη χειρότερη κρίση τους, λόγω ρηγμάτων. Και τις δικτατορίες να πολλαπλασιάζονται και να γίνονται όλο και πιο σκληρές στο εσωτερικό τους και πιο επιθετικές στο διεθνές πεδίο.

Ο Γιάννης Λούλης είναι επικοινωνιολόγος, πολιτικός αναλυτής και συγγραφέας πολλών  βιβλίων. Το τελευταίο του βιβλίο είναι το: Η Τοξική Εποχή μας, Καστανιώτης, 2022. Για όλα τα βιβλία του: johnloulis.gr.

Διαβάστε Επίσης

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται.