Γιάννης Λούλης: Η τοξική εποχή μας και το σύμπτωμα Πούτιν




Ένα νέο σταυροδρόμι διαμορφώνεται πλέον στην Ευρώπη, για πρώτη φορά, μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο: Η ολομέτωπη εισβολή της Ρωσίας του Πούτιν στην Ουκρανία, την οποία επιδιώκει να καταλάβει και να καταστρέψει ως κράτος, δεν ήταν εύκολο να προβλεφθεί. Παράλληλα, η συγκεκριμένη πολεμική επιχείρηση, εμπλέκει και το ΝΑΤΟ, με την Αμερική να προμηθεύουν συγκεκριμένου οπλισμό στην Ουκρανία. Ξαφνικά λοιπόν προκύπτουν αλυσιδωτά επικίνδυνα φαινόμενα: Η Ρωσία του Πούτιν αφού δοκίμασε τη βία σε διάφορες περιοχές, από την Τσετσενία έως τη Συρία, κάνει τώρα ένα εγχείρημα υψηλού κινδύνου σε μια ήπειρο από όπου ξεκίνησε ο Δεύτερος Παγκόσμιος πόλεμος! Παράλληλα, Αμερική και ΝΑΤΟ, από τη μια πλευρά, και πουτινική Ρωσία από την άλλη, έχουν μετατραπεί, για πρώτη φορά μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, σε εχθρικά στρατόπεδα. Άκρως εχθρικά, αλλά και, ευτυχώς εν μέρει, συγκρατημένα. Ενώ, αν πάμε βαθύτερα, γίνεται φανερό πως μια εποχή που πλημμύριζε σταδιακά από όλο και περισσότερες τοξίνες, οδηγείται στα άκρα. Με πολλαπλές επιπτώσεις. Από οικονομικές, έως και ανθρωπιστικές.

Στις δύο προηγούμενες αναλύσεις από το βήμα αυτό, προσεγγίσθηκε κυρίως το φαινόμενο Πούτιν, ως απειλητικό, επιθετικό και αδίστακτο στη βία που επιλέγει. Μέχρι πρόσφατα, η βία αυτή, εξίσου σκληρή με την τωρινή, ήταν όμως λιγότερο φιλόδοξη. Και άρα, λίγοτερο αποσταθεροποιητική σε παγκόσμιο επίπεδο. Ποιο είναι όμως το επικίνδυνο συστατικό τούτης της βίας, που αναπόφευκτα αποκτά μια παγκόσμια διάσταση την οποία δεν διέθεταν οι προηγούμενες ανομίες και αυθαιρεσίες του Πούτιν; Το συστατικό αυτό δεν έχει τονισθεί αρκετά, παρά την κλιμάκωση των πουτινικών ανομιών. Η πραγματικότητα είναι ωμή και άκρως επικίνδυνη: Από την Κριμαία στη Συρία, από τις περιοχές Λουχάσκ και Ντόνενσκ της Ουκρανίας τις οποίες ο Πούτιν άρχισε να διεκδικεί με παραστρατιωτικές ομάδες, φθάσαμε στη φάση στην οποία έχει αρχίσει ο ίδιος όλο και πιο εμμονικά να φαντασιώνεται τη Ρωσία ως μια υπερδύναμη. Ανταγωνιστική της Αμερικής! Πορευόμενος λοιπόν στην ουκρανική του εισβολή, θα διατράνωνε τη δημιουργία «μιας αυτοκρατορίας λαών που μοιράζονται τη ρωσική γλώσσα», ενώ παρουσίαζε το «υπερσυγκεντρωτικό κράτος» που είχε στήσει στη Ρωσία, ως μοχλό για την επιστροφή της τελευταίας «σε θέση υπερδύναμης». Από τη φαντασίωση αυτή του Πούτιν, λοιπόν, απειλούνται παγκόσμιες ισορροπίες.

Όσο ο Πούτιν, λοιπόν, επένδυε σε μια Ρωσία με status υπερδύναμης, τόσο αναζητούσε τρόπους για να πείσει, τουλάχιστον τις χώρες που περιβάλλουν τη Ρωσία και κάποτε ανήκαν στο Σοβιετικό Μπλοκ, ότι μια υπερδύναμη γεννιέται. Ο τοκετός, όμως, απαιτούσε βία και αίμα για να γίνει πιστευτός, σε μια ζώνη επιρροής και ελέγχου που θα μεγάλωνε διαρκώς, αλλά και που θα ενίσχυε ταυτόχρονα τη δημοτικότητα του Πούτιν στη δική του χώρα. Άλλωστε, όπως έχουν επισημάνει σημαντικοί αναλυτές (James Meek στο LRB και η M.E. Sarotte σε πρόσφατο βιβλίο της), ο Πούτιν δεν έκανε καμιά ουσιαστική οικονομική μεταρρύθμιση στη χώρα του, που έχει ως σπονδυλική στήλη της πλουτοπαραγωγικές πηγές, και όχι πρωτοποριακές και δυναμικές επιχειρήσεις. Η όποια λοιπόν δημοφιλία του Πούτιν στη Ρωσία, και η όποια ανοχή στη δικτατορία του, εδράζεται αποκλειστικά στον εθνικισμό που καλλιεργεί. Ο Πούτιν παράγει πλέον, κυρίως, υπερπατριωτισμό! Επενδύει στην υπερηφάνεια των Ρώσων, διά της ισχύος που εκπέμπει η χώρα τους. Και μάλιστα σε μια συγκυρία, όπου η Αμερική αποτραβιέται από τους ανόητους, άνομους και αυτοκαταστροφικούς τυχοδιωκτισμούς της. Από το Αφγανιστάν έως το Ιράκ.

Ας αφήσουμε όμως για λίγο τον Πούτιν, πριν επανέλθουμε σε εκείνον. Και ας αναζητήσουμε τον τοκετό του «φαινομένου Πούτιν» μέσα από δράσεις παγκόσμιας ανομίας, αυθαιρεσίας και αλαζονείας. Αυτές θα εκπορεύονταν από την Αμερική, όταν αυτή θα επικρατούσε (μαζί με το δημοκρατικό στρατόπεδο) στον ανταγωνισμό με το Ανατολικό Μπλοκ. Είναι ακριβώς η κατάρρευση τούτη, την οποία ο Πούτιν θα περιέγραφε ως «τη μεγαλύτερη γεωπολιτική καταστροφή του εικοστού αιώνα». Και τούτο, όχι διότι ο ίδιος είναι κομμουνιστής ή σοσιαλιστής, αλλά διότι είναι βέρος εθνικιστής. Για τον Πούτιν, λοιπόν, η «μεγαλύτερη καταστροφή» δεν αφορούσε ένα καθεστώς. Αλλά ένα έθνος! Παράλληλα, μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου και του Ανατολικού Μπλοκ, η αλαζονεία της Αμερικής ξεχείλιζε. Δρώντας μονομερώς και μάλιστα με συνεχή κλιμάκωση της βίας ως διεθνής «παλικαράς»! Αγνοώντας τις σοφές προτροπές του διάσημου πολιτικού επιστήμονα Samuel Huntington, που συμβούλευε την Αμερική να μην πορεύεται κυριαρχικά ως «μοναχική υπερδύναμη» (lonely superpower).



Επιβάλλεται λοιπόν ένας νηφάλιος αναλυτής, να αναγνωρίσει πως όντως η επέκταση-διεύρυνση του ΝΑΤΟ από την Αμερική ήταν πιθανόν να λειτουργήσει ασφυκτικά για τη Ρωσία. Δημιουργώντας μια αίσθηση περικύκλωσης και πνιγηρότητας. Στο πολύ αντικειμενικό και ρεαλιστικό βιβλίο της Αμερικανίδας διεθνολόγου και ιστορικού M.E. Sarotte (Not one inch), ένα έργο ζωής, επισημαίνεται πως δεκαοκτώ συνετοί και σοφοί Αμερικανοί διεθνολόγοι πίεζαν τη χώρα τους το 1995 να μην πολλαπλασιαστούν τα κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ. Κάτι που θα δημιουργούσε την αίσθηση στη Ρωσία ότι «η Δύση επιχειρεί να την περικυκλώσει, να την απομονώσει, να τη στριμώξει σε μια γωνιά». Να σημειωθεί ότι την ίδια άποψη είχε εκφράσει ο εμβληματικός Αμερικανός διπλωμάτης George Kennan, ο οποίος την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου είχε διαμορφώσει τη διάσημη πολιτική της Δύσης για «περιορισμό» της επέκτασης της Σοβιετικής Ένωσης (containment policy). Να σημειωθεί ότι ο Kennan σε άρθρο του, χαρακτήριζε τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ προς Ανατολάς ως: «Το πιο μοιραίο λάθος της μετα-ψυχροπολεμικής περιόδου», από μέρους της Αμερικής. Όλοι αυτοί οι σοφοί διανοητές, φοβόντουσαν εκείνο που τελικά συνέβη: Δηλαδή να αποκτήσει η Ρωσία ως ηγέτη της, έναν ακραίο εθνικιστή! Ώστε με τον Πούτιν να ανοίξει η «πόρτα του φρενοκομείου»!

Όσες λοιπόν υποσχέσεις προσέφερε η πρώτη δεκαετία μετά το 1989, με σύμβολο την πτώση του τείχους του Βερολίνου, τόσες και περισσότερες απογοητεύσεις θα επιφύλασσε στη συνέχεια. Η ιστορία διέψευσε παταγωδώς το best seller του 1992 του διανοήτη Francis Fukuyama περί δήθεν «τέλους της Ιστορίας» και τον ισχυρισμό πως η νέα δυναμική θα ήταν υποτίθεται η κυριαρχία και ο πολλαπλασιασμός των δημοκρατικών καθεστώτων παγκοσμίως. Καθώς και η επικράτηση των φιλελεύθερων αξιών. Τελικά οι αξίες αυτές ποδοπατήθηκαν αμείλικτα από τη δημοκρατική μοναχική υπερδύναμη και τον άνομο κόσμο που δημιούργησε κυρίως με τον Μπους, μετά με τον Ομπάμα και στη συνέχεια και πέρα από κάθε φαντασία, με την εκλογή του αμοραλιστή και λαϊκιστή Τραμπ. Η καρδιά του προβλήματος, όμως ήταν πρωτίστως μία: Αμοραλισμός! Ο Μπους παραβίασε κάθε έννοια όχι μόνο διεθνούς δικαίου, αλλά και πληθώρας ατομικών δικαιωμάτων. Ο Ομπάμα απολάμβανε τη χρήση δολοφονικών drones που είχαν άπειρα αθώα θύματα. Επίσης έκανε παράνομες παρακολουθήσεις τηλεφώνων παγκοσμίως, με θύμα και τη Μέρκελ! Ενώ ο Τραμπ, αρνήθηκε να δει τις φρικιαστικές κασέτες του τεμαχισμού του Κασόγκι στην Κωνσταντινούπολη, διότι επεδίωκε να καλύψει τον Σαουδάραβα πρίγκιπα που διέταξε τη σχετική αποτρόπαιη δολοφονία.

Όλα αυτά, δεν είναι ασύνδετα με την κλιμακούμενη αποθράσυνση του Πούτιν: Δηλαδή από την ισοπέδωση του Γκρόζνι στην Τσετσενία, την αρπαγή της Κριμαίας, έως και τους βομβαρδισμούς της Συρίας με χιλιάδες αμάχους και την καταστροφή ακόμα και νοσοκομείων. Στόχος ήταν οι Ρώσοι, σε ρόλο «υπερδύναμης», να βάλουν πόδι στη Συρία, με συνέταιρό τους έναν από τους πιο αδίστακτους δικτάτορες της Μέσης Ανατολής, τον Ασάντ. Άλλωστε ο Ομπάμα, επέτρεψε το πραξικόπημα των Αιγύπτιων στρατηγών που αποτελείωσαν με απίστευτη βία την Αραβική Άνοιξη. Ενώ, ταυτόχρονα, παρέκαμψε τον νόμο του Κογκρέσου σύμφωνα με τον οποίο, η ανατροπή μιας εκλεγμένης κυβέρνησης (που υπήρχε τότε στην Αίγυπτο) με τη βία, θα οδηγούσε στην παύση οποιασδήποτε στρατιωτικής και οικονομικής βοήθειας, στη χώρα αυτή. Για να γεννηθεί έτσι η σκληρότερη δικτατορία της Αιγύπτου, με τον στρατηγό Σίσι, που θαύμαζε ο Τραμπ! Όλα αυτά τα άνομα, στυγνά και βίαια, δεν ήταν φυσικό να αποθρασύνουν τον Πούτιν; Το μάθημα από τις δημοκρατίες ήταν, λοιπόν, απλό για τον ίδιο: Κάθε αυθαιρεσία του ήταν «φυσιολογική»!

Η ωμή αλήθεια λοιπόν είναι πως ο Άνομος Κόσμος και οι τοξίνες του προϋπήρχαν του Πούτιν. Αυτές οι τοξίνες όμως έστρωσαν το δρόμο για την αποθράσυνση του στυγνού Ρώσου δικτάτορα. Έτσι έφθασε στο σημείο να ισχυριστεί ότι δικαιούται να αρπάξει την Ουκρανία, διότι αυτή «δεν είχε την παράδοση ενός γνήσιου έθνους». Είναι λοιπόν παράδοξο, όπως δείχνουν οι δείκτες του ανεξάρτητου Freedom House, πως παγκοσμίως οι περισσότερες χώρες χάνουν ελευθερίες, με μόνο 28 να κερδίζουν. Ενώ οι μη ελεύθερες ως ποσοστό, έχουν εκτοξευθεί αυτά τα 15 χρόνια. Συμπεραίνοντας λοιπόν: Ο Πούτιν, ως ακραίος εθνικιστής και ηγέτης μιας μεγάλης στρατιωτικής δύναμης, αποτελεί ένα άκρως επικίνδυνο φαινόμενο. Το πιο επικίνδυνο στη φάση αυτή! Όμως, δεν ήλθε από το «πουθενά». Αποτελεί σύμπτωμα –ακραίο βεβαίως– μιας όλο και πιο τοξικής εποχής.

Ο Γιάννης Λούλης είναι επικοινωνιολόγος, πολιτικός αναλυτής και συγγραφέας πολλών βιβλίων. Το τελευταίο του είναι το: Άνομος κόσμος: Πώς φθάσαμε στην εποχή Τραμπ, Καστανιώτης, 2019. Για όλα τα βιβλία του: johnloulis.gr.

Διαβάστε Επίσης

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται.