Γιάννης Λούλης: Η Ρωσία του Πούτιν ως κορύφωση μιας τοξικής εποχής
Η εποχή που βιώνουμε, παγκοσμίως, γίνεται όλο και πιο τοξική. Υπάρχουν παντού ευθύνες για τη συσσώρευση τοξινών και απειλών. Όμως, η ρωσική εισβολή με στόχο την κατάληψη όλης της Ουκρανίας αποτελεί την αποθέωση μιας απόλυτης αυθαιρεσίας. Είναι ό,τι πιο απειλητικό και επιθετικό μετά το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο στον ευρωπαϊκό χώρο. Ενώ από το πρόσωπο του καθεστώτος του Βλαδιμίρ Πούτιν, έχει ξεπηδήσει μια βιαιότητα, και ένας κυνισμός, που δεν έχει προηγούμενο. Από ένα καθεστώς που αποπνέει ό,τι πιο σκοτεινό.
Η επίθεση κατά της Ουκρανίας δεν έχει καμιά δικαιολογία, κανένα άλλοθι. Εν τέλει, παίρνει τη μορφή όσων καθρεπτίζει το καθεστώς Πούτιν. Η δικαιολογία του καθεστώτος για την εισβολή είναι ταυτόχρονα ωμή και παραληρηματική. Εκείνο που διατείνεται ο Πούτιν, δεν έχει προηγούμενο. Ισχυρίζεται λοιπόν ότι η ύπαρξη της Ουκρανίας, από μόνη της, απειλεί τη Ρωσία! Η τελευταία επιτίθεται, γιατί με την Ουκρανία «πλέον δεν θα μπορούσε να αισθάνεται ασφαλής και να υπάρχει (ως Ρωσία)!». Άλλωστε, όπως ισχυρίζεται ο Πούτιν «η Ουκρανία δεν είχε ποτέ παράδοση ενός γνήσιου έθνους» (a genuine statehood) και άρα, θα πρέπει να… καταργηθεί. Το κράτος αυτό, με την εκλεγμένη κυβέρνησή του, βαπτίζεται παρανοϊκά ως «ναζιστικό». Άρα καλείται «να αποστρατικοποιηθεί και να αποναζιστικοποιηθεί» (όταν μάλιστα ο πρόεδρός του είναι Εβραίος το θρήσκευμα). Και καθώς η πουτινική Ρωσία θέλει τον αφανισμό του ουκρανικού κράτους και την αντικατάσταση της κυβέρνησής του με καθεστώς της αρεσκείας της, διεξάγεται, όχι ένας ωμός πόλεμος, αλλά απλώς μια «ειδική στρατιωτική αποστολή»! Για να πει στη διεθνή κοινότητα ο Πούτιν το απίστευτο, ότι δηλαδή: «δεν επιδιώκουμε να επιβάλλουμε οτιδήποτε σε οποιονδήποτε με τη βία» (to impose anything on anyone by force)! Άρα η επίθεση της Ρωσίας, δεν είναι επιβολή! Απλώς η σημερινή Ουκρανία θα πρέπει να πάψει να υπάρχει, και να αντικατασταθεί από ένα κράτος που επιθυμεί ο Πούτιν!
Αυτά είναι πρωτοφανή φαινόμενα, ειδικά σε σχέση με ό,τι εκφράζει διαχρονικά η Ευρώπη και ο ευρύτερος χώρος της. Βεβαίως, είναι γεγονός ότι η τοξική εποχή που βιώνουμε έχει πολλούς ενόχους. Πολύ μεγάλες ευθύνες φέρει η υπερδύναμη και ηγέτιδα του δημοκρατικού στρατοπέδου Αμερική από το 2000 και στη συνέχεια. Έτσι με την εισβολή στο Ιράκ, επιστρατεύοντας ψεύδη, αλλά και με τις μεθόδους του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας», δρομολόγησε έναν Άνομο Κόσμο (Philippe Sands). Από τον κεντρικό ένοχο, που ήταν ο Μπους ο νεότερος, θα ακολουθούσαν οι άνομες πράξεις του Ομπάμα (πίσω από μια ζαχαρώδη επιφάνεια), για να έρθει το όριο της παραφροσύνης με την προεδρία Τραμπ. Φυσικά συνένοχος του Μπους, ήταν ο Βρετανός Μπλερ και διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, με σκιερές δράσεις στον «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας». Όλο το κλίμα αυτό, που απλώθηκε παγκοσμίως, κατέστρεψε τις ελπίδες που γέννησε το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και τη θεαματική αύξηση των δημοκρατιών παγκοσμίως. Καθώς, τώρα, όπως δείχνουν οι δείκτες του Freedom House, οι δημοκρατίες μειώνονται και οι δικτατορίες αυξάνονται. Με τις πρώτες, να γίνονται λιγότερο δημοκρατικές, και τις δεύτερες, ακόμη πιο σκληρές και βίαιες.
Όλη αυτή την περίοδο, πάντως, η Ρωσία του Πούτιν θα μεταβάλλονταν σε μια όλο και πιο στυγνή δικτατορία. Ταυτόχρονα θα ήταν ακόμα πιο επιθετική στις διεθνείς δράσεις της. Ήδη ο Πούτιν, κατήργησε ό,τι ημιδημοκρατικό απέμενε στη Ρσωία, διασφαλίζοντας την προεδρική μακροημέρευσή του, μέχρι το 2034. Για την άνοδό του στην εξουσία, ο Πούτιν επωφελήθηκε από το χάος που ακολούθησε την κατάρρευση του κομμουνιστικού συστήματος. Από το χάος αυτό, προέκυψε η ανάγκη για έναν «ισχυρό άνδρα» (strongman). Ο πράκτορας της πρώην KGB και νυν FSB, Βλάδιμιρ Πούτιν, επελέγη ως διάδοχος του προέδρου Γιέλτσιν. Ο Γιέλτσιν ήταν βαριά άρρωστος και κατηγορείτο για διαφθορά. Ήλπιζε πως ο Πούτιν θα τον προστατέψει. Αυτό συνέβη. Όμως ο αγέλαστος και παγερός Πούτιν δεν του ξαναμίλησε ποτέ. Στη θέση του Γιέλτσιν έχτισε το δικό του καθεστώς. Αυτό είχε ως σπονδυλική στήλη τους πράκτορες της πρώην KGB. Ήσαν οι πραιτωριανοί του νέου καθεστώτος. Οι δεσμοί τους με τον Πούτιν είναι πανίσχυροι.
Ο νέος ηγέτης της Ρωσίας έγινε αμέσως ένας υπερσυγκεντρωτικός νέος «τσάρος». Απαίτησε οι ολιγάρχες να τον προσκυνήσουν, όπως αναλύουν στα εξαιρετικά βιβλία τους η Katherine Belton (Putin’s People) και ο Arkady Ostrovsky (The invention of Russia). Όσοι το έπραξαν, επιβίωσαν και πλούτισαν. Ο πιο πλούσιος ολιγάρχης της εποχής, και δέκατος έκτος σε περιουσία στον κόσμο (Khordorkovsky), αρνήθηκε να το πράξει. Όλη η περιουσία του κρατικοποιήθηκε. Καταδικάσθηκε σε δεκαετή φυλάκιση στη Σιβηρία απ’ όπου έλαβε χάρη το 2013, αλλαγμένος, ως φάντασμα του εαυτού του. Δημιούργηθηκαν επίσης νέοι ολιγάρχες, φίλοι του Πούτιν (Αμπράμοβιτς, της Τσέλσι). Ο Πούτιν το 2000 κέρδισε τις πιο κρίσιμες προεδρικές εκλογές του με 54%. Τούτο συνέβη διότι πριν τις εκλογές αυτές εξαπέλυσε έναν πόλεμο κατά της Τσετσενίας ισοπεδώνοντας την πρωτεύουσα Γκρόζνι με τους μαζικούς αεροπορικούς βομβαρδισμούς στους οποίους αρέσκεται να καταφεύγει. Είχαν προηγηθεί δύο περίεργες εκρήξεις βομβών σε δύο πολυκατοικίες της Μόσχας, με 300 περίπου νεκρούς. Ο Πούτιν τους απέδωσε σε «Τσετσένους τρομοκράτες». Και έτσι η εισβολή του στην Τσετσενία τον κατέστησε ήρωα στη Ρωσία. Σε μια άκρως σκιερή υπόθεση (Ostrovsky).
Από εκεί και πέρα, ο Πούτιν θα έσφιγγε τον κλοιό της εξουσίας του. Η ιδεολογία του ήταν μια μορφή ακραίου ρωσικού εθνικισμού. Όπως έλεγε ο Πούτιν «η εθνική ιδέα της Ρωσίας είναι το κράτος». Ξεκαθάριζε πως «οι αξίες της ελευθερίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν είναι πρωταρχικές… Δεν διαθέτουν τη δύναμη και την ασφάλεια του κράτους». Για να προσθέσει: «η Ρωσία δεν έχει τις αξίες της Δύσης». Και να υπογραμμίσει λίγο πριν την εισβολή στην Ουκρανία: «Η επιστροφή της Ρωσίας σε status υπερδύναμης ξεκινά από ένα υπερσυγκεντρωτικό κράτος» (overcentralized state). Καθώς πορεύονταν προς την ουκρανική εισβολή, θα υπογράμμιζε το στόχο της «επαναδημιουργίας μιας αυτοκρατορίας λαών που μοιράζονται τη ρωσική γλώσσα». Στις 21 Ιουλίου 2021, σε παραληρηματικό άρθρο του έλεγε πως Ρώσοι και Ουκρανοί είναι «ένας ενιαίος λαός». Άρα η ανεξαρτησία της Ουκρανίας ήταν δυνατή «μόνο ως συνεταιρισμός»! Βέβαια είχε προηγηθεί το 2014 το καταβρόχθισμα της Κριμαίας και το ξεκίνημα της αρπαγής των δύο περιοχών Λούχανσκ και Ντόνεσκ.
Η επίθεση στη Γεωργία και η κατάληψη της Κριμαίας έφεραν στην επιφάνεια τον έντονο μεσσιανισμό του Πούτιν. Ο Vladimir Pastukhov, ερευνητής στο University College στο Λονδίνο, υπογράμμιζε ιδιαίτερα εύστοχα πως ο Πούτιν «έχει μια σχεδόν θρησκευτική πίστη για την ειδική θέση του στην Ιστορία». Το BBC, με τους εξαιρετικούς δημοσιογράφους του παρατηρούσε πρόσφατα πως προσεγγίζοντας την Ουκρανία ο Πούτιν συμπεριφέρονταν «ως κάποιος που βρισκόταν σε μεσσιανική αποστολή». Ταυτόχρονα, παρατηρώντας το περιβάλλον διεθνώς, διακατέχονταν από μια έντονη μεγαλομανία. Με την Αμερική να κάνει βήματα πίσω (Συρία, επί Ομπάμα) και να αποχωρεί από το Αφγανιστάν (επί Μπάιντεν), ο Πούτιν προσέγγιζε τη φαντασίωσή του περί της Ρωσίας ως υπερδύναμης. Άλλωστε, δεν είχε, με καταιγιστικούς βομβαρδισμούς, αναστήσει το καθεστώς Ασάντ στη Συρία; Ενώ τούτοι οι βομβαρισμοί με στόχους ιατρικούς και κυρίως νοσοκομεία, ήταν στυγνή προθέρμανση για όσα τώρα γίνονται στην Ουκρανία. Με αποτέλεσμα το τμήμα ανθρωπίνων δικαιωμάτων του ΟΗΕ να διαγράψει τη Ρωσία από τους κόλπους του.
Ορθά, ένας σημαντικός διανοητής, ο Πορτογάλος Bruno Macaes σε πρόσφατο άρθρο του στον New Statesman, επισημαίνει πως η παρέμβαση της Ρωσίας στη Συρία «είναι η πρώτη ρωσική μετακομμουνιστική παρέμβαση σε άλλη ήπειρο». Και πως «ο Πούτιν άρχισε να απολαμβάνει το ότι πρωταγωνίστησε σε μία σημαντική σκηνή της Ιστορίας. Επρόκειτο για ένα άλμα στο αφήγημα το οποίο θα οδηγούσε στην Ουκρανία».
Το πώς εξελίσσεται το άλμα αυτό του Πούτιν, είναι πεντακάθαρο. Τίποτα δεν πάει καλά για το εγχείρημά του στην Ουκρανία. Ούτε οι στρατιωτικές επιχειρήσεις. Ούτε η προπαγάνδα. Ούτε οι απειλές για χρήση πυρηνικών. Οι Ρώσοι απλοί στρατιώτες δεν φαίνεται να έχουν κανένα πάθος, συγκρινόμενοι με τους Ουκρανούς που υπερασπίζονται την πατρίδα τους. Το ότι στην ιεραρχία του ρωσικού στρατού κυριαρχούν πρώην πράκτορες των μυστικών υπηρεσιών, είναι καταστροφικό για τους εισβολείς. Για τον Πούτιν, η εισβολή-περίπατος, έγινε εισβολή-εφιάλτης. Όσο κι αν βομβαρδίζει ό,τι βρει μπροστά του. Και κυρίως αμάχους. Ενώ ό,τι κι αν συμβεί τελικά, η μεγαλομανία του Πούτιν, θα έχει τραυματιστεί. Η παγκόσμια εικόνα της Ρωσίας βρίσκεται στο ναδίρ. Και κυρίως η εικόνα του Ρώσου δικτάτορα. Την ίδια ώρα ο κόσμος γύρω μας γίνεται όλο και πιο τοξικός. Με τον Πούτιν, τοξικό πρωταγωνιστή.
Ο Γιάννης Λούλης, διδάκτωρ του Cambridge, είναι επικοινωνιολόγος, αναλυτής και συγγραφέας πολλών βιβλίων. Το τελευταίο του είναι το: Άνομος κόσμος: Πώς φθάσαμε στην εποχή Τραμπ, Καστανιώτης, 2019. Για όλα τα βιβλία του: johnloulis.gr.