Το μυστήριο με τους 79 Δεσμώτες δίπλα στο Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος




26 Μαρτίου 2016. Μερικούς μήνες πριν από τα εγκαίνια του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, οι αρχαιολόγοι της ΚΣΤ’ Εφορείας Αρχαιοτήτων, ανακαλύπτουν λίγα μέτρα μακριά του ένα απίστευτο σκηνικό. 79 σκελετοί, ο ένας δίπλα στον άλλο, με δεμένα τα χέρια τους πισθάγκωνα και κακώσεις σ’ όλο τους το σώμα βρίσκονται εδώ και χιλιετίες θαμμένοι ένα μόλις μέτρο κάτω από την επιφάνεια. Τα φώτα της δημοσιότητας πέφτουν πάνω στα πρωτόγνωρα ευρήματα. Τα νέα φτάνουν ως το εξωτερικό, με το έγκριτο αμερικανικό περιοδικό Archaeology, να συμπεριλαμβάνει τους «Δεσμώτες του Φαλήρου», όπως ονομάστηκαν, στα δέκα πιο σημαντικά ευρήματα για το 2016.

Ποιοι ήταν οι Δεσμώτες του Φαλήρου;

Ποιοι ήταν αυτοί οι άντρες. Πότε -και κυρίως για ποιο λόγο- βασανίστηκαν με τόσο φρικτό τρόπο; Κανείς δεν μπορεί να απαντήσει με βεβαιότητα σ’ όλα τα ερωτήματα. Ωστόσο, ύστερα από την ανάλυση των σκελετών διαπιστώθηκε πως αυτοί οι άνθρωποι χτυπήθηκαν, σκοτώθηκαν και τάφηκαν στο σημείο που έγινε η ανασκαφή μεταξύ του 8ου και του 4ου αιώνα π.Χ, μια ταραγμένη εποχή πριν από την έλευση της αθηναϊκής δημοκρατίας.

Ο βίαιος τρόπος, ωστόσο, κατά τον οποίο τάφηκαν οι 79 άνδρες προκάλεσε έκπληξη στους αρχαιολόγους. Χαρακτηριστικό είναι πως ορισμένοι βρέθηκαν αλυσοδεμένοι, ενώ κάποιοι άλλοι είχαν δεμένα τα χέρια και τα πόδια τους. Οι κακώσεις στα κόκκαλα ήταν τέτοιες που, σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, επήλθαν τόσο πριν όσο και μετά τον θάνατό τους.



Πολλοί θεωρούν πως οι Δεσμώτες σχετίζονται με το Κυλώνειον Άγος και τη μαζική σφαγή των οπαδών του Κύλωνα έξω από την Ακρόπολη. Ο Κύλων, ο οποίος άνηκε στην τάξη των ευγενών, είχε αναδειχθεί ολυμπιονίκης. Εκμεταλλευόμενος τη δημοτικότητα που είχε αποκτήσει, επιχείρησε να καταλάβει την Αθήνα. Κατά τη διάρκεια της γιορτής των Ολυμπίων επιτρεπόταν στους ολυμπιονίκες να πηγαίνουν με συγγενείς και φίλους και να κάνουν θυσίες σε διάφορα ιερά της πόλης.

Μαζί με τον αδελφό του και τους οπαδούς του, κατάφεραν να φτάσουν και να καταλάβουν την Ακρόπολη το 632 π.Χ. Όχι όμως για πολύ, καθώς ο άρχοντας της Αθήνας Μεγακλής, αντέδρασε και πολιόρκησε την Ακρόπολη, αναγκάζοντας τον Κύλωνα να διαφύγει μαζί με τον αδερφό του στα Μέγαρα και τους οπαδούς του να καταφύγουν ως ικέτες στο βωμό της Πολιάδος Αθηνάς. Σύμφωνα με το αρχαίο έθιμο, όσοι το έκαναν αυτό θεωρούνταν προστατευμένοι από τους θεούς. Οι υποστηρικτές, όμως, του Μεγακλή, ενώ τους υποσχέθηκαν πως αν έβγαιναν από το ιερό δεν θα τους πείραζαν, τη στιγμή που κατέβαιναν από την Ακρόπολη τους σκότωσαν μπροστά στο ιερό των Ευμενίδων. Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ύβρις και προκάλεσε την κατακραυγή των Αθηναίων.

Η πιθανότητα να πρόκειται πράγματι για τους οπαδούς του Κύλωνα είναι πολύ μεγάλη. Ακόμα όμως και στην περίπτωση που δεν ισχύει, οι αρχαιολόγοι είναι σίγουροι πως πρόκειται για θύματα των ταραγμένων εκείνων εποχών και των συνεχών πολιτικών συγκρούσεων μεταξύ ευγενών για την εξουσία στην Αθήνα. Απόδειξη είναι το γεγονός πως οι μισοί φαίνεται πως ήταν νέοι άνδρες, καλοζωισμένοι και με άριστη οδοντοφυία.

Οι Δεσμώτες, ωστόσο, αποτελούν ένα μέρος μόνο της νεκρόπολης του Φαλήρου, του μεγαλύτερου ίσως νεκροταφείου της Αττικής το οποίο, σύμφωνα μ’ αρκετούς αρχαιολόγους, έφτανε ως το αρχαίο λιμάνι του Φαλήρου. Μέχρι σήμερα έχουν ανασκαφεί 2.000 τάφοι, ενώ υπολογίζεται πως η συνολική έκταση της νεκρόπολης φτάνει τα 10 στρέμματα. Πρόκειται για τάφους όλων των γνωστών τύπων, όπως λακκοειδείς, κιβωτιόσχημοι, κεραμοσκεπείς, σε αγγεία (εγχυτρισμοί), σε πήλινες λάρνακες και σε ξύλινο φέρετρο, καθώς και ιδιαίτερα επιμελημένες ταφικές πυρές. Σημαντικό ποσοστό των νεκρών είναι βρέφη και μικρά παιδιά που θάφτηκαν μέσα σε αγγεία, γεγονός που εξηγείται από τη μεγάλη παιδική θνησιμότητα της εποχής, ενώ σχετικά μεγάλο είναι και το ποσοστό ταφών ζώων, κυρίως ιπποειδών.
Η ανασκαφή έγινε ουσιαστικά μέσα στην άμμο, σε βάθος από 50 έως 120 εκατοστά. Οι αρχαιολόγοι, μάλιστα, φαίνεται πως στάθηκαν ιδιαίτερα τυχεροί, καθώς η σύσταση του εδάφους και ο συνδυασμός υγρασίας, άμμου και στρωμάτων αργίλου, βοήθησε ακόμη και τα πιο ευπαθή υλικά, όπως το ξύλο, να διατηρηθούν στο πέρασμα των χρόνων.

Εκτιμάται πως στην τεράστια αυτή νεκρόπολη έχουν ταφεί τόσο ντόπιοι όσο και ταξιδιώτες -λόγω του κοντινού λιμανιού. Σ’ αντίθεση, ωστόσο, με το νεκροταφείο του Κεραμεικού -στο οποίο θάβονταν κυρίως οι ευγενείς και οι προύχοντες- εκείνο του Φαλήρου προοριζόταν για λαϊκούς. Απόδειξη είναι πως σ’ αρκετούς από τους τάφους βρέθηκαν σκελετοί υποσιτισμένων βρεφών και ενηλίκων με μυοσκελετικές φθορές εξαιτίας της καθημερινής επίπονης εργασίας.

Οι ανασκαφές στη νεκρόπολη του Φαλήρου ξεκίνησαν το 1860, ωστόσο, χαρακτηρίστηκαν «αρχαιοκαπηλικές», καθώς ο υπεύθυνος της ανασκαφής αποκάλυψε μερικά κτερίσματα και τα πούλησε στο Βρετανικό Μουσείο. Χρονιά-σταθμός υπήρξε το 1915, όταν ο Στρατής Πελεκίδης προχώρησε σε ανασκαφή στο φαληρικό δέλτα, όταν και ανακάλυψε τους «Αποτυμπανισμένους του Φαλήρου», οι οποίοι είχαν υποστεί φρικτούς βασανισμούς.

Ο αποτυμπανισμός ήταν ένα από τα σκληρά βασανιστήρια στην Αρχαία Ελλάδα. Πρόκειται, ουσιαστικά, για μια μέθοδο βασανισμού κατά την οποία οι δήμιοι κάρφωναν μέρη του ανθρώπινου σώματος πάνω σ’ ένα κομμάτι ξύλο. Ο αποτυμπανιζόμενος φρουρούνταν ώστε να μη δεχτεί φροντίδα, τροφή ή βοήθεια να αποδράσει, σταδιακά πάθαινε εξαρθρώσεις και υπέφερε μέχρι την τελευταία του πνοή. Απ’ ό,τι φαίνεται, συχνά το πλήθος αναλάμβανε την αυτοδικία και λιθοβολούσε, μαστίγωνε ή χτυπούσε με ρόπαλα τον ακινητοποιημένο άνθρωπο, ενώ υπήρχε πρόβλεψη και για τη χαριστική βολή σε περίπτωση που ο θάνατος καθυστερούσε.

Η αποκάλυψη αυτή προκάλεσε σοκ στους κατοίκους της Αθήνας, οι οποίοι έφταναν ακόμη και περπατώντας ως το σημείο για να δουν από κοντά το τρομερό εύρημα. Η κυβέρνηση επενέβη ζητώντας αποδείξεις για τον αν πράγματι πρόκειται για αρχαίες ταφές. Η τεχνολογία μελέτης των σκελετών μπορεί να μην είχε αναπτυχθεί εκείνα τα χρόνια στην Ελλάδα, ωστόσο, ο Πελεκίδης έδωσε τους μεταλλικούς κλειούς που βρήκε στο Πολυτεχνείο για εξέταση και δικαιώθηκε, καθώς ήταν φτιαγμένοι από ορείχαλκο.

Η ανασκαφή άρχισε ξανά το 2012, με την έναρξη των εργασιών για τη δημιουργία του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Πέρα από τους Δεσμώτες και τις επιπλέον γνώσεις για τα ταφικά έθιμα της αρχαιότητας, δόθηκε η δυνατότητα στους αρχαιολόγους να επεξεργαστούν πολύτιμα αγγεία της αρχαίας αττικής κεραμικής, τα οποία εμφανίζουν μεγάλη ποικιλομορφία ανάλογα με το κοινωνικό στρώμα από το οποίο προερχόταν ο νεκρός.

Όλα αυτά τα χρόνια οι 79 σκελετοί παρέμεναν στο χώρο της ανασκαφής. Ωστόσο, τον περασμένο Μάιο το Υπουργείο Πολιτισμού ανακοίνωσε πως πρόκειται να μεταφερθούν σε ειδικά προστατευμένο χώρο για να προστατευθούν από τη φθορά. Θα επιστρέψουν ξανά εκεί μόλις είναι έτοιμο το ειδικό μουσείο, το οποίο πρόκειται να κατασκευαστεί από το ΙΣΝ, προκειμένου οι χιλιάδες επισκέπτες του να μπορούν να δουν από κοντά τα εξαιρετικά σπάνια αρχαιολογικά ευρήματα. Συντάκτης: Άκης Κατσούδας – alivio.gr

Διαβάστε Επίσης

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται.