Η προσέγγιση Πούτιν: Ό,τι πιο άνομο, σε έναν άνομο κόσμο (άρθρο του Γιάννη Λούλη)

Όταν ο διάσημος καθηγητής διεθνούς δικαίου στη Βρετανία, Philippe Sands, έγραφε το εμβληματικό βιβλίο του Lawless World (Άνομος Κόσμος) το 2006, είχε ως στόχο τους Μπους και Μπλερ. Όχι τον Βλαδιμίρ Πούτιν. Αναφέρονταν στην πολυεπίπεδη και αχαλίνωτη ανομία τους με την εισβολή στο Ιράκ. Αλλά και τις βίαιες παραβιάσεις ατομικών δικαιωμάτων στον «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας». Όταν δύο ιστορικές δημοκρατίες λειτουργούν με τον τρόπο αυτό, τούτο σηματοδοτεί την ισχυρή πιθανότητα, η ανομία να εξαπλωθεί. Αποτελεί λοιπόν την αρχή ενός «κακού». Διότι τους άνομους δημοκράτες, θα ακολουθήσουν άνομοι δικτάτορες. Που είναι φυσικά πιο επικίνδυνοι. Πιο αδίστακτοι. Επίσης όσο αυξάνονται οι κρίκοι της άνομης συμπεριφοράς διεθνώς, αλλά και εντός των κοινωνιών, οι αυταρχικοί ηγέτες πολλαπλασιάζονται. Και σκληραίνουν. Τούτο ακριβώς συμβαίνει με τον Πούτιν τώρα. Καθώς σε αντίθεση με άνομους πολιτικούς σε δημοκρατικές χώρες, οι οποίοι έχουν κάποιους περιορισμούς, ένας δικτάτορας με απέραντες εξουσίες, ένας strongman τύπου Πούτιν, είναι ανεξέλεγκτος. Δεν δίνει λογαριασμό σε κανένα.

Η εποχή που διανύουμε είναι ο αντίποδας εκείνης που έμοιαζε να ανατέλει το 1989, με την πτώση του τείχους του Βερολίνου, τον θεαματικό πολλαπλασιασμό των δημοκρατικών καθεστώτων, υπό την ηγεσία μιας πλέον υπερδύναμης, που ήταν η Αμερική. Δυστυχώς όμως (όπως έχω επισημάνει σε πολλά βιβλία μου) η τελευταία, την ώρα της απόλυτης κυριαρχίας της, σε κρίση αλαζονείας, λειτούργησε ως ταύρος εν υαλοπωλείω. Από το Ιράκ, το Αφγανιστάν, τον «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας» με απαγωγές, βασανιστήρια, drones, τις παράνομες παρακολουθήσεις τηλεφώνων σε παγκόσμιο επίπεδο (με θύμα και τη Μέρκελ). Καθώς και τις απαγωγές υπόπτων για τρομοκρατία παγκοσμίως, που στέλνονταν για ανάκριση σε διάφορες χώρες και ήσαν θύματα βασανισμών (τα περιβόητα renditions). Να σημειωθεί, επίσης, ότι τέτοιες κρυφές φυλακές έχουν εντοπισθεί πρόσφατα στην Ευρώπη, λ.χ. στη Ρουμανία, στην Πολωνία, στη Λιθουανία κ.α. Και το εύλογο ερώτημα που τίθεται εδώ είναι απλό: Όταν βασιλεύει η απόλυτη ανομία με δράστη την ηγέτιδα δύναμη του δημοκρατικού στρατοπέδου, πόσο πιθανό είναι να πολλαπλασιάσει τις άνομες δράσεις της μια δικτατορία τύπου Πούτιν, φθάνοντας πιο πολύ στα άκρα;

Στη συγκεκριμένη συγκυρία, ο Πούτιν δεν μπορούσε παρά να αποθρασυνθεί από τα συσσωρευμένα λάθη της μοναχικής υπερδύναμης, που η αίγλη της υποχωρεί. Η εισβολή του Μπους στο Ιράκ, ήταν στο απόλυτο φιάσκο. Το κύρος της Αμερικής παγκοσμίως είχε τρωθεί. Στο Αφγανιστάν, αντί να κλείσει το κεφάλαιο αυτό, ο ανεπαρκέστατος και δήθεν προοδευτικός Ομπάμα, πρώτα κλιμάκωσε τον πόλεμο και στη συνέχεια, οδηγούμενος σε αδιέξοδο, άρχισε να αποσύρει στρατεύματα. Επί Ομπάμα ακολούθησε η επιχείρηση φιάσκο στη Λιβύη, που άφησε πίσω της το χάος. Επί Ομπάμα, η Συρία, πέρασε άκοπα υπό την επιρροή του Πούτιν, που «έβαλε πόδι» στη Μέση Ανατολή. Ο Αμερικανός πρόεδρος, άτολμος και ασυνάρτητος, όταν ο Ασάντ έκανε χρήση χημικών όπλων (μια υποτίθεται κόκκινη γραμμή για την υπερδύναμη) δεν κατέστρεψε επί εδάφους όλη τη συριακή αεροπορία. Τότε, ο Πούτιν έσπευσε να στηρίξει το καθεστώς Ασάντ (μια από τις χειρότερες δικτατορίες, μαζί με εκείνη του Αιγύπτιου Αλ Σίσι) για να αποκτήσει βάσεις στη Συρία. Ακολούθησε η προεδρία Τραμπ, που εξελίχθηκε σε πρωτοφανή αμερικανική τραγωδία, προκαλώντας εκρηκτική πόλωση εντός της Αμερικής, και αμαυρώνοντας την εικόνα της υπερδύναμης παγκοσμίως. Παράλληλα ο Μπάιντεν, αν και πήρε σωστά μέτρα στην οικονομία, στερείται ηγετικού βάρους. Φαντάζει κυριολεκτικά εύθραυστος. Δεν πείθει συνολικά ως ηγέτης και τους ίδιους τους Αμερικανούς. Και ακόμη λιγότερο τον αδίστακτο Πούτιν.

Ο Πούτιν –σε παραλήρημα αλαζονείας– νιώθει πανίσχυρος. Κατήργησε κάθε όριο στην ανανέωση της θητείας του. Στην ουσία, λειτουργεί ως τσάρος. Τούτο δεν είναι σχήμα λόγου. Φθάνοντας στο σημείο αυτό, έχει κρίση μεγαλείου. Εξελέγη πρόεδρος, όταν στο πέμπτο καρδιακό επεισόδιό του, ο Μπόρις Γιέλντσιν, φάντασμα του εαυτού του, τον έχρισε διάδοχό του. Πίσω από τον Πούτιν ήταν μια ομάδα συναδέλφων του πρακτόρων της KGB (που μετονομάσθηκε σε FSB). Αυτοί βρίσκονταν παντού, σε θέσεις κλειδιά, όπως γράφει η Catherine Belton στο κορυφαίο βιβλίο στο θέμα αυτό, Putin’s People (2020). Ο Πούτιν και η ομάδα του διαθέτουν απόλυτη εξουσία. Όσοι ολιγάρχες τον υιοθέτησαν ανταμείφθηκαν. Όμως ως υποτακτικοί. Όσοι αντιστάθηκαν συνεθλίβησαν. Διάφοροι, ανταγωνιστές ή επικριτές, δεν είχαν καλό τέλος. Ανά τέσσερα χρόνια ο Πούτιν κέρδιζε «εκλογές» ως πρόεδρος. Μια φορά ως πρωθυπουργός, διότι τότε δεν επιτρέπονταν να είναι κάποιος πρόεδρος για πάνω από δύο θητείες. Αυτά τελείωσαν όμως. Ουσιαστικά ο Πούτιν έχει μεθοδεύσει να είναι πρόεδρος πλέον έως το 2036!

Η πρώτη εκλογή του έγινε το 2000 (συνέπεσε, ειρωνικά, με εκείνη του «άνομου» Μπους). Εδώ, στο βραβευμένο του βιβλίο, ο Arkady Ostrovsky, The Invention of Russia (2018), επισημαίνει πως η εκλογή αυτή ήταν η πιο δύσκολη γιατί ήταν τυπικά η πιο έντιμη. Ο Πούτιν, κέρδισε με 53,4% κάτω από βαριές σκιές. Και τούτο διότι στη Μόσχα σημειώθηκαν δύο ισχυρότατες εκρήξεις σε απλές πολυκατοικίες, που υποτίθεται πως προκάλεσαν Τσετσένοι αντάρτες. Τούτο επέτρεψε στον διορισμένο (ακόμη) πρόεδρο Πούτιν να εξαπολύσει έναν ισοπεδωτικό πόλεμο στην Τσετσενία. Κερδίζοντάς τον. Επικράτησε λοιπόν στις εκλογές ως «πολέμαρχος». Τόσο η Belton, και κυρίως ο Ostrovsky, θέτουν σοβαρότατα ερωτήματα κατά πόσον, όντως, οι βομβιστές ήσαν Τσετσένοι. Αιωρείται λοιπόν η εκτίμηση πως όλα είχαν σχεδιαστεί από την        FSB, ώστε να γεννηθεί ο πόλεμος και να εκλεγεί ο Πούτιν. Παρατηρώντας τη διαδρομή του Πούτιν, λοιπόν, όσα συνέβησαν το 2000, ήσαν η πρώτη γρήγορη ματιά στο πόσο αδίστακτος θα ήταν από κει και πέρα.

Άλλωστε, υπό τον Πούτιν, η Ρωσία, όπως καταγράφει με αδιάσειστα στοιχεία το Freedom House, γίνεται όλο και πιο ωμή στη στέρηση ελευθεριών. Δεν είναι όμως μόνο αυτό: Το κράτος των μυστικών υπηρεσιών που έχει χτίσει ο Πούτιν λειτουργεί ως ένας σκοτεινός κακοποιός. Το πιο χαρακτηριστικό πρόσφατο παράδειγμα είναι η πρωτοφανής επιχείρηση της FSB να δολοφονήσει τον πιο θαρραλέο Ρώσο αντιφρονούντα Alexei Navalni. Η FSB τοποθέτησε στα εσώρουχα του Navalni, σε ξενοδοχείο της Σιβηρίας, τη νευροτοξική ουσία Novichok. Αυτή είναι, εν δυνάμει, θανατηφόρα. Πλήττει το νευρικό σύστημα. Ο Ναβάλνι σώθηκε διότι το αεροπλάνο του, με αυτόν άρρωστο, προσγειώθηκε σε ενδιάμεσο σταθμό. Έφθασαν εκεί Γερμανοί γιατροί που είχαν ειδοποιηθεί από το περιβάλλον του Ναβάλνι. Στη Γερμανία, τη δωδεκάτη ώρα, ο Ναβάλνι σώθηκε μετά από πέντε μήνες νοσηλείας. Ειδικοί στη Γερμανία και στη Γενεύη, πιστοποίησαν τη δηλητηρίαση. Ειδικοί στον ΟΗΕ ανακοίνωσαν ότι η χρήση του απαγορευμένου Novichok «παραβιάζει τις δεσμεύσεις της Ρωσίας». Το περιστατικό αυτό, είναι πεντακάθαρος καθρέπτης του καθεστώτος Πούτιν. Και του ίδιου. Που θα παρατηρούσε παγερά: «Αν θέλαμε να τον σκοτώσουμε, θα το τελειώναμε»!

Ο Ναβάλνι, επιστρέφοντας στη Ρωσία, συνελήφθη και εξορίσθηκε στη Σιβηρία. Αντιφρονούντες ή «εχθροί» του Πούτιν έχουν δολοφονηθεί παντού: Ενδεικτικά στη Ρωσία δολοφονήθηκε ο Νέμκοφ, αντιπρόεδρος του Γιέλτσιν, ένα βράδυ έξω από το Κρεμλίνο. Η ελεύθερη φωνή της Anna Politikovskaya σιώπησε όταν δολοφονήθηκε στη Μόσχα. Ακολούθησε η δολοφονία του δικηγόρου της. Πάταγο έκανε στη Βρετανία η εκτέλεση του Litvinenko που δηλητηριάστηκε στο Λονδίνο με Polonium 210 και πέθανε με αργό θάνατο σε νοσοκομείο. Ίχνη του Polonium βρέθηκαν στο αεροπλάνο φυγής των Ρώσων εκτελεστών. Ενώ, σε παραλήρημα αλαζονείας, ο Πούτιν θα εισέβαλε τώρα στην Ουκρανία, μετά την αρπαγή της Κριμαίας και ουσιαστική κατοχή των περιοχών Ντόνεσκ και Λούχανσκ. Με αποκορύφωμα την εισβολή στην Ουκρανία, που όσο και να ζητούσε την ένταξή της στο ΝΑΤΟ, θα ήταν αδύνατο να υλοποιηθεί με δεδομένη τη στάση της Ρωσίας.

Η ανάλυση αυτή στον περιορισμένο χώρο που επιχείρησε να σημειώσει τα κεντρικά χαρακτηριστικά ενός ιδιότυπου καθεστώτος: Εκείνο του Πούτιν. Ποια είναι η ουσία του καθεστώτος αυτού; Η σπονδυλική του στήλη είναι οι ρωσικές μυστικές υπηρεσίες. Ό,τι πιο σκοτεινό. Και ακόμη πιο σκοτεινό διότι αποτελούν την καρδιά της εξουσίας, μαζί με τον συνάδελφό τους, πρόεδρο της χώρας. Είναι λοιπόν μεγάλη η διαφορά ενός τέτοιου καθεστώτος σε σύγκριση με τις χειρότερες στιγμές μιας δημοκρατίας, όπως της Αμερικής. Οι δημοκρατίες υπόκεινται σε ελέγχους. Πάνω τους θα πέσει άπλετο φως όταν παρανομούν. Αυτό λ.χ. το ξέρουν, είτε τους αρέσει είτε όχι, οι: Μπους, Ομπάμα και Τραμπ. Ένα καθεστώς τύπου Πούτιν όμως τίποτα, μα τίποτα, δεν το ελέγχει! Τούτο είναι άλλωστε ένα από τα πιο σκοτεινά καθεστώτα στην ιστορία της Ρωσίας. Συνδυάζει ακραίο και τυφλό εθνικισμό με απόλυτη ανομία. Δεν έχει ιδεολογικό υπόβαθρο πέραν του τοξικού εαυτού του. Τα θεμέλιά του είναι τα έγκατα των μυστικών υπηρεσιών. Πρόκειται για ένα ένα πρωτόγνωρο φαινόμενο: σκυθρωπό, υπόγειο και στυγνό. Ό,τι πιο επικίνδυνο, στη διεθνή σκηνή.

Ο Γιάννης Λούλης, διδάκτωρ του Cambridge, είναι επικοινωνιολόγος, αναλυτής και συγγραφέας πολλών βιβλίων. Το τελευταίο του είναι το: Άνομος κόσμος: Πώς φθάσαμε στην εποχή Τραμπ, Καστανιώτης, 2019. Για όλα τα βιβλία του: johnloulis.gr.