Γιάννης Λούλης: «Όταν συζητάμε για το Αφγανιστάν, μην ξανακούσω για το Βιετνάμ!»

Μια στατική και στιγμιαία εικόνα του τι συμβαίνει στο Αφγανιστάν, έχει λίγα να μας προσφέρει αν θέλουμε να αποκτήσουμε το εύρος της εικόνας που δικαιούται. Άλλωστε η χώρα αυτή πρωταγωνιστεί σε αναταράξεις και ανατροπές για πάνω από τέσσερις δεκαετίες. Πρόκειται, λοιπόν για ένα μεγάλο καθρέπτη. Με σημαντικότατους σταθμούς, που ενώ αφορούν το ίδιο, ταυτόχρονα το υπερβαίνουν. Έχοντας, παγκόσμια εμβέλεια.
Η πρώτη αντανάκλαση στον καθρέπτη αυτό αφορά, κυριολεκτικά, ένα τέλος εποχής: Πρόκειται, ούτε λίγο ούτε πολύ, για το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Λίγο πριν από το τέλος αυτό, λοιπόν, οι Σοβιετικοί, εξαντλημένοι και ουσιαστικά ταπεινωμένοι, αποσύρουν τα στρατεύματά τους από το Αφγανιστάν στο οποίο είχαν εισβάλει (όπως αργότερα οι Αμερικανοί). Η σοβιετική εισβολή το Δεκέμβριο του 1979 είχε στόχο να διασωθεί ένα διχασμένο κομμουνιστικό καθεστώς, που παρέπαιε. Θα ακολουθήσουν εννέα χρόνια σκληρότατου ανταρτοπόλεμου με αντίπαλους Αφγανούς αντάρτες (μουτζαχεντίν) που ήσαν ισλαμιστές και εθνικιστές και χωρισμένοι σε ομάδες. Σταδιακά αυτοί απέκτησαν υπερσύγχρονο οπλισμό, μέσω του Πακιστάν, που τους προμήθευαν οι Αμερικανοί. Οι Μουτζαχεντίν ήταν πολύ δύσκολο να συντριβούν. Τους βοηθούσε το αφιλόξενο τοπίο.

Ταυτόχρονα, έρχονταν ένα τέλος εποχής για τη Σοβιετική Ένωση. Η αποχώρηση των Σοβιετικών από το Αφγανιστάν ήταν σήμα του τέλους που ερχόταν. Οι Αμερικανοί πανηγύριζαν. Ο Σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας του προέδρου Κάρτερ, σοβιετολόγος Zbigniew Brzezinki, δήλωνε με έπαρση: «Οι Σοβιετικοί απέκτησαν το δικό τους Βιετνάμ». Και είχε δίκιο. Όμως σε λίγο, ο μεγάλος καθρέπτης της ιστορίας θα οδηγούσε τους νικητές του Ψυχρού Πολέμου, Αμερικανούς, στην ίδια θέση! Και αυτοί θα αποκτούσαν ένα δεύτερο Βιετνάμ, εισβάλλοντας στο Αφγανιστάν.
Υπάρχουν πολλοί κρίκοι στην αλυσίδα της εμπλοκής των Αμερικανών στο Αφγανιστάν. Καταρχάς, για να πλήξουν τους Σοβιετικούς, συμμάχησαν με ακραίους ισλαμιστές. Χαρακτηριστικό ήταν, ότι εναντίον των Σοβιετικών, έσπευσε και μια ομάδα ακραίων Αράβων ισλαμιστών. Ανάμεσά τους, θα ήταν ένας Σαουδάραβας: ο Μπιν Λάντεν! Αυτός θα δημιουργούσε την Αλ Κάιντα και θα οργάνωνε το πλήγμα της 11ης Σεπτεμβρίου. Πιο πριν, στο Αφγανιστάν, οι διάσπαρτες ομάδες των Μουτζαχεντίν οδηγήθηκαν σε έναν εμφύλιο πόλεμο, όλων εναντίον όλων. Η Καμπούλ, καταστράφηκε. Οι ομάδες αυτές χωρίσθηκαν σε φέουδα, που λειτουργούσαν ως εγκληματικές οργανώσεις. Ουδείς Αφγανός, ήταν ασφαλής. Το χάος που άφησε πίσω του η αμερικανική στήριξη σε ακραίες ομάδες ανταρτών, είχε ένα αποτέλεσμα: Έφερε στην εξουσία μια νεα ομάδα Αφγανών. Τους Ταλιμπάν! Οι Ταλιμπάν, θα έφερναν τάξη στη χώρα.

Οι Ταλιμπάν ήσαν Αφγανοί φοιτητές θεολογικών σχολών στο Πακιστάν. Ανήκαν στην κυρίαρχη φυλή των Αφγανών. Τους Παστούν, που συγγένευαν με τους Πακιστανούς. Εξόρμησαν καλά οπλισμένοι και επικράτησαν πλήρως έναντι διάσπαρτων αντιπάλων. Αντικειμενικοί παρατηρητές (βλ. Ahmed Rashid), ομολογούν ότι επέβαλαν την τάξη. Οι θρησκευτικοί κανόνες τους ήσαν από εξωφρενικοί έως παρανοϊκοί. Όμως όσοι τους τηρούσαν, ήσαν τουλάχιστον ασφαλείς. Η καλλιέργεια οπίου (που τώρα οργιάζει) απαγορεύθηκε. Το σκληρό και άτεγκτο καθεστώς τους, δεν ήταν διεφθαρμένο (με αποκορύφωμα διαφθοράς τούτο που τώρα κατέρρευσε «εν μια νυκτί»). Δεν είχαν καμιά εμπλοκή με τη διεθνή ισλαμική τρομοκρατία. Τους απασχολούσαν μόνο τα του δικού τους οίκου (βλ. Steve Coll, Anatole Lieven, Stephen Zunes κ.ά.). Η τραγωδία ξεκίνησε όταν προσέφεραν φιλοξενία στον Μπιν Λάντεν. Χωρίς να έχουν καμιά γνώση ότι ετοίμαζε το πλήγμα της 11ης Σεπτεμβρίου. Από το σημείο αυτό, στον μεγάλο καθρέπτη του Αφγανιστάν μπαίνει, ως οδοστρωτήρας, η Αμερική.

Πρόκειται για την εποχή του υιού Μπους και των νεοσυντηρητικών, που χαρακτηρίζεται από την απόλυτη ανομία. Γεννιέται, κυριολεκτικά, ένας Άνομος Κόσμος, όπως καταγγέλει ο κορυφαίος καθηγητής του διεθνούς δικαίου και διανοητής Philipρe Sands. Από την πρώτη στιγμή, μετά την 11η Σεπτεμβρίου, ο Μπους είναι αποφασισμένος να εισβάλλει στο Ιράκ, με ψευδή και κατασκευασμένα στοιχεία. Παραβιάζει κάθε κανόνα του διεθνούς δικαίου. Ποδοπατούνται όλες οι φιλελεύθερες αρχές και αξίες. Αν και ο κεντρικός στόχος του είναι το Ιράκ, επιδιώκει να ενισχύσει την εικόνα του ως πολέμαρχου, με μια «εύκολη» εισβολή στο Αφγανιστάν. Αφορμή, είναι η μη παράδοση του Μπιν Λάντεν από τους Ταλιμπάν. Αυτοί για λόγους υπαρξιακούς-θρησκευτικούς ήταν αδύνατο να το πράξουν. Συζητήθηκε η φυγάδευσή του από τη χώρα. Όμως ο Μπους, ήθελε την «εύκολη» εισβολή και νίκη του. Αγνόησε το «μάθημα του Βιετνάμ», όπως αργότερα θα το αγνοούσε και ο Ομπάμα. Οι Ταλιμπάν, αποσύρθηκαν γρήγορα στο καταφύγιο του Πακιστάν. Και ο Μπιν Λάντεν διέφυγε. Τι πέτυχε ο Μπους; Απέκτησε, ως θητεία,το Αφγανιστάν. «Ό,τι σπας, σου ανήκει» (if you break it, you own it) είχε πει ο Colin Powell. Το Αφγανιστάν δεν ήταν περίπατος. Ήταν εφιάλτης. Οι Ταλιμπάν φυσικά ανασυντάχθηκαν.

Γιατί συνέβαινε αυτό; Διότι οι Αφγανοί ήσαν σκληροί πολεμιστές, με ασπίδα το αφιλόξενο τοπίο τους. Είχαν καταφύγιο το Πακιστάν, όπως οι Βιετκόγκ στο Νότιο Βιετνάμ, είχαν το Βόρειο Βιετνάμ. Είχαν υπερισχύσει των Βρετανών και Σοβιετικών κατακτητών: δηλαδή δύο αυτοκρατοριών. Από την ώρα που η μοναδική πλέον υπερδύναμη εισέβαλλε στο Αφγανιστάν είχε την πλειοψηφία των Αφγανών απέναντί της. Ήταν βέβαιο, πως το όποιο καθεστώς θα επέβαλλαν οι Αμερικανοί, θα ήταν διεφθαρμένο, καθώς θα επρόκειτο για ανδρείκελο των κατακτητών. Όλοι οι συγκροτημένοι ειδικοί περί το Αφγανιστάν (από τον Antonio Giustozzi στον Anatole Lieven), προειδοποίησαν εξ αρχής πως, εισβάλλοντας στο Αφγανιστάν, τα προβλήματα των Αμερικανών δεν θα τελείωναν. Θα άρχιζαν. Υπέρ των Ταλιμπάν υπήρχε ένα πανίσχυρο όπλο, το οποίο με σοφία υπογράμμιζε ηγετικό στέλεχός τους: «Εσείς οι Δυτικοί έχετε τα ρολόγια σας. Εμείς, το χρόνο!». Ο «πατέρας χρόνος» (father time) όπως τον προσδιόριζαν οι Αμερικανοί, θα έκρινε τον νικητή: Τους Ταλιμπάν!

Ας επιστρέψουμε όμως στο μεγάλο καθρέπτη και τα όσα έδειχνε μετά την εκλογή Ομπάμα. Επρόκειτο για μια έκρηξη ελπίδας, σε σχέση με την παγκόσμια ανομία του Μπους. Ταυτόχρονα ανοιχτό ήταν και το «πρόβλημα Αφγανιστάν». Τι θα έκανε όμως ο τόσο ελπιδοφόρος Ομπάμα; Όσοι είδαν την πραγματικότητα κατά πρόσωπο αντελήφθησαν σύντομα πως ο πραγματικός Ομπάμα δεν συμβάδιζε με το φαίνεσθαι που εξέπεμπε. Υπό την πίεση των στρατηγών, και κυρίως του διάσημου τότε, Petraeus, έγινε αντιληπτό πως θα κλιμάκωνε τον πόλεμο στο Αφγανιστάν. Ανακοίνωσε λοιπόν πως θα έστελνε 30.000 Αμερικανούς με τον πιο σύγχρονο εξοπλισμό. Στόχος του ήταν να συνθλίψει τους Ταλιμπάν. Παράλληλα παρέλαβε ένα σκανδαλώδες βραβείο Νόμπελ Ειρήνης που του είχε δοθεί, πριν ανακοινώσει την απόφασή του αυτή! (Για τα drones, τις παράνομες παρακολουθήσεις τηλεφώνων παγκοσμίως, τους επαίνους για τους βασανιστές της CIA κ.λπ. έχω αναφερθεί στο βιβλίο μου Ομπάμα – Πώς γκρεμίστηκαν οι αυταπάτες, εκδ. Καστανιώτη).

Η κλιμάκωση απέτυχε παταγωδώς. Οι Ταλιμπάν άντεχαν. Και όσο άντεχαν, δυνάμωναν. Το φιλοαμερικανικό καθεστώς στην Καμπούλ ήταν διάτρητο από προκλητικά φαινόμενα διαφθοράς. Ο Ομπάμα φοβούμενος μήπως χάσει τις προεδρικές εκλογές του 2012, άρχισε να αποσύρει στρατεύματα από το Αφγανιστάν. Το ίδιο θα συνέχιζε και ο Τραμπ. Ουδείς όμως τόλμησε να κλείσει τη στρόφιγγα. Να σημειωθεί εδώ πως ο μόνος από το χώρο των Δημοκρατικών που είχε εκφράσει επιφυλάξεις για την καταστροφική κλιμάκωση στο Αφγανιστάν, ήταν ο Μπάιντεν. Με τη στάση του αυτή, κάπως, μετρίασε το λάθος του να στηρίξει ενθουσιωδώς την εισβολή στο Ιράκ. Ενώ τελικά θα ήταν ο Μπάιντεν που θα έκλεινε τη στρόφιγγα. Έβαζε τη λέξη ΤΕΛΟΣ.

Ο Γιάννης Λούλης, διδάκτωρ του Cambridge, είναι επικοινωνιολόγος, αναλυτής και συγγραφέας πολλών βιβλίων. Το τελευταίο του είναι το: Άνομος κόσμος: Πώς φθάσαμε στην εποχή Τραμπ, Καστανιώτης, 2019. Για όλα τα βιβλία του: johnloulis.gr.