Αγία Φωτεινή Νέας Σμύρνης – Η ιστορία

Με αφορμή τον εορτασμό στις 30 του μήνα της Σαμαρείτιδος στον καθεδρικό ναό της Νέας Σμύρνης, γυρίζουμε πίσω στο παρελθόν και με οδηγό το Λεύκωμα της πόλης (Νέα Σμύρνη: από την καταστροφή στη δημιουργία) αναζητούμε τα ίχνη μιας κληρονομιάς που είναι, δίχως άλλο, η ταυτότητά μας.

Πρώτο μέλημα των προσφύγων που εγκαταστάθηκαν στη Νέα Σμύρνη ήταν η ανέγερση εκκλησίας. Τούτο ήταν εύλογο, καθώς η ορθόδοξη πίστη αποτελούσε βασική συνιστώσα της ατομικής αλλά και της συλλογικής ταυτότητας των Μικρασιατών προσφύγων. Ο ναός της Αγίας Φωτεινής χτίστηκε σε περίοπτη θέση, επάνω σε λόφο, ώστε να είναι εμφανής σε όλους τους πιστούς.

Οικοδομήθηκε με βάση το πρότυπο του μητροπολιτικού ναού της Σμύρνης, που πυρπολήθηκε και καταστράφηκε κατά την είσοδο των τουρκικών στρατευμάτων στην πόλη. Το 1924 η Ένωση Οικοδομικών Συνεταιρισμών ≪Η Κοινότης Νέας Σμύρνης≫ προέκρινε την ιδέα της ανέγερσης ενός ναού, ο οποίος θα έφερε το όνομα του πυρποληθέντος ιερού ναού της Αγίας Φωτεινής Σμύρνης. Η πρόταση έγινε δεκτή και, έπειτα από πρόταση του υπουργού Υγιεινής, Προνοίας και Αντιλήψεως Απόστολου Ορφανίδη, έγινε στις 10 Οκτωβρίου 1924 η συμβολική θεμελίωση του ναού, παρουσία του προέδρου της Δημοκρατίας Παύλου Κουντουριώτη, του προέδρου της κυβέρνησης Γεωργίου Κονδύλη, του αρχιεπισκόπου Αθηνών Χρυσοστόμου, του δημάρχου Αθηνών και πολλών άλλων εκπροσώπων του πολιτικού και εκκλησιαστικού κόσμου.

Η κατασκευή του ναού, ωστόσο, έμελλε να καθυστερήσει πολλά ακόμη χρόνια λόγω της ανεπάρκειας πόρων. Μόλις το 1929 οικοδομήθηκε, με έξοδα και προσπάθειες των πρώτων οικιστών, ένα μικρό ξύλινο παράπηγμα, στο ίδιο σημείο όπου είχε τεθεί πριν από πέντε χρόνια ο θεμέλιος λίθος και όπου σήμερα υψώνεται ο ναός της Αγίας Φωτεινής. Αυτό το παράπηγμα θα εξυπηρετούσε τις λατρευτικές ανάγκες των πιστών μέχρι την ανέγερση του ναού, που ξεκίνησε το 1931. Ο πρώτος ιερέας που λειτούργησε στο παράπηγμα της Αγίας Φωτεινής ήταν ο Κύριλλος Δελώφ.Aπό το τέλος της τρίτης δεκαετίας του 20ού αιώνα η ανάγκη για αντικατάσταση της μικρής ξύλινης παράγκας από έναν μεγαλύτερο ναό ήταν επιτακτική. Το 1934 εγκρίθηκε ο πρώτος προϋπολογισμός ύψους 520.000 δραχμών για την ανέγερση του ναού σε σχέδια του αρχιτέκτονα Α. Δεμίρη.

Το μεγαλύτερο μέρος του ποσού (300.000 δραχμές) κάλυψε το Υπουργείο Προνοίας. Το υπόλοιπο συγκεντρώθηκε με προσπάθειες της ερανικής επιτροπής της Αγίας Φωτεινής, η οποία είχε σχηματιστεί για τον σκοπό αυτό με τη συμμετοχή θρησκευτικών και τοπικών πολιτικών εκπροσώπων. Πολλοί ήταν αυτοί, ανώνυμοι και επώνυμοι, που συνέδραμαν οικονομικά στην ανέγερση του ναού. Στη στήλη των μεγάλων ευεργετών του μητροπολιτικού ναού αναγράφονται μεταξύ άλλων και τα ονόματα των βιομηχάνων Παναγιώτη Κουτσουκέλη και Σωκράτη Θεοφανίδη, του εφοπλιστή Νικόλαου Βερνίκου, όπως και πολλών άλλων δωρητών, επιφανών προσωπικοτήτων της Νέας Σμύρνης, καθώς και Ελλήνων της διασποράς.

Για την αποτελεσματικότερη προώθηση των στόχων της, τα μέλη της ερανικής επιτροπής πήραν την πρωτοβουλία να οργανώσουν αγροτική γιορτή στο Άλσος Νέας Σμύρνης. Αυτή πραγματοποιήθηκε κατά το διήμερο 21-22 Αυγούστου 1937 και περιλάμβανε χορούς, σμυρναϊκό πανηγύρι και φαγητό. Έπειτα από την πολύ καλή διαφήμιση σε συνεργασία με τους τοπικούς φορείς, διατέθηκαν 6.500 εισιτήρια. Η παρουσία του διευθυντή του Υπουργείου Πρωτευούσης και μετέπειτα προέδρου της Εστίας Νέας Σμύρνης Πάνου Χαλδέζου και του κοινοτάρχη Αθανάσιου Καρύλλου αποτέλεσε την καλύτερη προβολή για τις εκδηλώσεις, οι οποίες στέφθηκαν με απόλυτη επιτυχία, καθώς συγκεντρώθηκε το ποσό των 55.000 δραχμών.

Έτσι, το εγχείρημα επαναλήφθηκε και άλλες φορές. Στα τέλη του 1937 η ανοικοδόμηση του ναού είχε προχωρήσει αρκετά: είχαν τεθεί τα θεμέλια και είχαν χτιστεί οι πλαϊνοί τοίχοι του ναού. Παράλληλα, από το 1937 και εξής, και με αφορμή την ανοικοδόμηση του ναού της Αγίας Φωτεινής, η γιορτή στο Άλσος της Νέας Σμύρνης καθιερώθηκε ως ετήσιος θεσμός, ο οποίος συνέβαλε σημαντικά στην ανάπτυξη της πολιτιστικής ζωής του τόπου.Η επιτάχυνση των εργασιών οδήγησε την επιτροπή ανέγερσης στην απόφαση να γκρεμιστεί η ξύλινη παράγκα, που είχε χτιστεί το 1929. Τα εγκαίνια του νεόκτιστου ναού γιορτάστηκαν στις 16 Απριλίου 1938. Τον αγιασμό τέλεσε ο αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χρύσανθος, πρώην μητροπολίτης Τραπεζούντος. Κατά το ίδιο έτος η Αγία Φωτεινή ανακηρύχθηκε μητροπολιτικός ναός. Ωστόσο, από τα εγκαίνια αυτά ως την αποπεράτωση του ναού θα περνούσαν ακόμη δύο χρόνια. Μία μόλις ημέρα πριν από το ξέσπασμα του ελληνοϊταλικού πολέμου, στις 27 Οκτωβρίου 1940, μέσα σε κλίμα συγκίνησης και με την παρουσία όλων των πιστών της Νέας Σμύρνης, απλών πολιτών και των δημοτικών αρχών, τελέστηκε εσπερινός παρουσία του αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος Χρύσανθου.Μετά τα εγκαίνια τελέστηκε η πρώτη θεία λειτουργία στον μητροπολιτικό ναό της Αγίας Φωτεινής, που πλέον έστεκε επιβλητικός, όπως τον οραματίζονταν όλοι όσοι συνέβαλαν, ο καθένας με τα δικά του μέσα, στην ολοκλήρωσή του.Το γεγονός ότι από την τοποθέτηση του θεμέλιου λίθου του ναού μέχρι τα πρώτα του εγκαίνια πέρασαν έντεκα ολόκληρα χρόνια –και πολύ περισσότερα έως ότου λάβει την οριστική του μορφή– αποδίδεται στο ότι η βασικότερη πηγή εσόδων για την αποπεράτωση του έργου ήταν η οικονομική ενίσχυση που πρόσφεραν οι πιστοί της Νέας Σμύρνης και οι πρόσφυγες εντός και εκτός Ελλάδας. Το έμπρακτο αυτό ενδιαφέρον μαρτυρά την επιτακτική ανάγκη των προσφύγων για ένα σύμβολο-οδηγό που θα τους ενέπνεε και θα τους γέμιζε με πίστη για μια καλύτερη ζωή. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο κόσμησαν τον ναό με κειμήλια ιστορικών εκκλησιών της Σμύρνης, τα οποία με κόπο κατάφεραν να διασώσουν και να μεταφέρουν στη νέα πατρίδα.

Τα δύσκολα χρόνια του πολέμου, της Κατοχής και του Εμφυλίου άφησαν ατελή τον νεότευκτο ναό της Αγίας Φωτεινής. Παρά τις προσπάθειες των κατά καιρούς εκκλησιαστικών συμβουλίων για τον ευπρεπισμό του, παρέμενε χωρίς εσωτερικό διάκοσμο και εξωτερικά επιχρίσματα. Βέβαια, το πλέον ευχάριστο γεγονός –θαύμα το αποκάλεσαν κάποιοι–, συνέβη λίγα χρόνια νωρίτερα, το 1938. Τότε ανακαλύφθηκαν σχεδόν ανέπαφα το ξυλόγλυπτοτέμπλο, ο επισκοπικός θρόνος και ο άμβωνας του ναού του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου στη Σμύρνης, κειμήλια ανεκτίμητης αξίας, τα οποία σήμερα κοσμούν τον ναό της Αγίας Φωτεινής.