Άνω Νέα Σμύρνη: Ημέρα μνήμης για τους 114 νεκρούς στο μπλόκο του Φάρου

Ημέρα πένθους η Κυριακή 9 Αυγούστου για την συνοικία του Φάρου στην Άνω Νέα Σμύρνη. Ποιος μπορεί να ξεχάσει τα εγκλήματα των Γερμανών στη χώρα μας και δη το μπλόκο του Φάρου στις 8 και 9 Αυγούστου 1944 με τον τελικό απολογισμό των 114 νεκρών.

“Ένας από τους στόχους της δράσης των αντιστασιακών ομάδων των πόλεων ήταν η περιφρούρηση των συνοικιών και η απόκρουση επιδρομών, κυρίως από τους ταγματασφαλίτες. Υπήρχαν μάλιστα περιοχές όπου η περιφρούρηση αυτή λειτουργούσε τόσο αποτελεσματικά, ώστε να ονομάζονται «ελεύθερες». Φυσικά, δεν πρόκειται για περιοχές που δεν γνώρισαν γερμανική κατοχή, μπλόκα, συλλήψεις κ.λπ. Πρόκειται απλώς για συνοικίες όπου η συμμετοχή στον Ε.Λ.Α.Σ. ήταν τόσο μαζική και δυναμική, ώστε παρόμοιες ενέργειες να μην μπορούν να πραγματοποιηθούν χωρίς αξιοσημείωτη αντίσταση.
Η οργανωμένη αυτή δράση έδινε τον απαραίτητο χρόνο σε γειτονικές συνοικίες ή σε καταδιωκόμενους να προφυλαχθούν. Μία από αυτές τις συνοικίες ήταν και η Νέα Σμύρνη, όπου για πρώτη φορά αντιμετωπίστηκε επιδρομή ταγματασφαλιτών και Γερμανών. Πρόκειται για την επιδρομή που έγινε στις 5 Ιανουαρίου 1944 (πρώτο μπλόκο στον Φάρο Νέας Σμύρνης) με στόχο τη σύλληψη δεκαεπτά ΕΛΑΣιτών, τους οποίους οι δυνάμεις κατοχής είχαν επισημάνει στην περιοχή. Ο υπεύθυνος του Ε.Λ.Α.Σ. Φάρου, Σπύρος Αλεβίζος, ταμπουρώθηκε στο σπίτι του, στη γωνία των οδών Αρτάκης και Βασ. Γεωργίου, και σκοτώθηκε πολεμώντας γενναία.

Το μεγαλύτερο, ωστόσο, μπλόκο στη Νέα Σμύρνη ήταν αυτό που πραγματοποιήθηκε στον Φάρο κατά τις 9 Αυγούστου 1944. Συνελήφθησαν γύρω στους 3.000 πολίτες, ενώ έχασαν τη ζωή τους 114. Χαρακτηριστική είναι η σχετική μαρτυρία του Γ.Κυριακίδη:
«Την άλλη μέρα (μετά το μπλόκο στον Βύρωνα) 8/8/44 κατά την κηδεία των εκτελεσμένων στο νεκροταφείο Βύρωνα, έγινε μια τυπική επιδρομή ταγματασφαλιτών, που αποκρούστηκε από τον ΕΛΑΣ με σοβαρές απώλειες για τους ταγματασφαλίτες. Η αλλαγή της ταχτικής και του σκοπού των Γερμανών φάνηκε την επόμενη 9 Αυγούστου 1944 στο μεγάλο μπλόκο.
Από τις πρώτες πρωινές ώρες της Τετάρτης 9 Αυγούστου 1944 οι σκοποί-ΕΛΑΣίτες παρατήρησαν μια αυξημένη κίνηση γερμανικών καμιονιών και θωρακισμένων αυτοκινήτων, στις μεγάλες αρτηρίες, λεωφόρο Συγγρού και Βουλιαγμένης. Δεν αντελήφθησαν όμως περί τίνος επρόκειτο, άλλωστε συχνά τα γερμανικά αυτοκίνητα χρησιμοποιούσαν τη νύχτα τις μεγάλες αρτηρίες, έτσι δεν ειδοποίησαν αμέσως τους υπεύθυνους της επιφυλακής.
Η γερμανική διοίκηση επιχείρησε τη μεγάλη αυτή επίθεση με πολύ μεγάλες, για τα μέχρι τότε δοσμένα, δυνάμεις. Υπολογίστηκαν αργότερα ότι διέθεσαν μια δύναμη γύρω στις 2.500 έως 3.000 Γερμανούς, τσολιάδες (ταγματασφαλίτες), χωροφύλακες, μπουραντάδες και Ιταλούς φασίστες. Πολλά καμιόνια και τζιπ και δεκάδες ελαφριά άρματα (θωρακισμένα αυτοκίνητα). Προχώρησαν από την πύλη του Αδριανού σε δύο κατευθύνσεις, μία προς τη λεωφόρο Συγγρού και μία προς τη λεωφόρο Βουλιαγμένης.
Αφού εξασφάλισαν τον πλήρη έλεγχο της Συγγρού μέχρι το Δέλτα, προώθησαν μεγάλες δυνάμεις προς τα νεκροταφεία Φαλήρου – Ν. Σμύρνης. Από εκεί προχώρησαν από την οδό Αγίας Σοφίας-Αρτάκης μέχρι τη Δεξαμενή. Επίσης και από την Εφέσου και τις παράλληλες οδούς μέχρι το ρέμα πλάι στη φυλακή, την οποία κατέλαβαν.
Εξάλλου η φάλαγγα των αυτοκινήτων που προχωρούσε επί της Βουλιαγμένης έφτασε και πέρασε τους Καλογήρους, κρατώντας τη λεωφόρο Βουλιαγμένης. Απ’ εκεί άρχισαν να προωθούνται στις παράλληλες προς το εσωτερικό του κλοιού. Ενώ μια ισχυρή δύναμη έκλεινε τον κλοιό από την ανατολική πλευρά, από το Μπραχάμι μέχρι τα νεκροταφεία Ν. Σμύρνης-Φαλήρου.

Στις 4.30 το πρωί όλο αυτό το κλείσιμο, αυτής της τεράστιας περιοχής, είχε συντελεστεί. Από κει και πέρα οι φασιστικές δυνάμεις προχωρούσαν στο εσωτερικό της περιοχής και στήναν φρουρές
με βαρύ οπλισμό σε διάφορα, κατά τη γνώμη τους, στρατηγικά σημεία. Μερικά απ’ αυτά τα σημεία ήταν έξω απ’ τον κλοιό, ένα τέτοιο ήταν στη γωνία Ορφέως-Ικονίου, δηλαδή έξω απ’ τον κλοιό. Ένα άλλο κοντά στην Αγία Φωτεινή.
Οι συνοικίες που ήταν στο εσωτερικό του κλοιού, δηλαδή μέσα στο μπλόκο, ήταν Νέος Κόσμος, Δουργούτι, Κατσιπόδι, Φάρος, Άνω Νέα Σμύρνη το τμήμα που βρισκόταν μεταξύ Αρτάκης-Αγίας Σοφίας μέχρι νεκροταφείο και του μεγάλου ρέματος προς Μπραχάμι και μέρος του Άη Γιάννη. Όταν οι φασιστικές δυνάμεις έφτασαν στην περιοχή Ταταύλων-Φάρου-Νέας Αρμενίας συνάντησαν την πρώτη αντίσταση.
Χτυπήθηκαν από ΕΛΑΣίτες που είχαν έρθει από τις
συνοικίες Βύρωνα-Υμηττού-Ηλιούπολης, για να ξεκουραστούν το βράδυ, μετά τη μάχη που έδωσαν με τους ταγματασφαλίτες ύστερα απ’ την ταφή των εκτελεσμένων του μπλόκου της 7/8/44. […] Στο μεταξύ ξημέρωνε, έφεγγε για τα καλά. Από τις ταράτσες ακουγόταν φωνή τηλεβόα: “Όλοι οι άνδρες από 15 έως 60 ετών να μαζευτούν στην πλατεία δίπλα στην ΕΘΕΛ. Όποιος βρεθεί στο σπίτι θα εκτελείται επί τόπου”. […] Στην πλατεία, δίπλα στην ΕΘΕΛ, έβαλαν όλους να κάθονται κάτω. Μετά τις 9 άρχισε η δια-
λογή. Περνούσαν οι “μασκοφόροι” δηλ. καταδότες που φορούσαν, περαστό απ’ το κεφάλι, ένα τσουβάλι με δυο τρύπες στην περιοχή κοντά στα μάτια. Όταν περνούσε ο μασκοφόρος όφειλαν όσοι ήσαν κοντά να έχουν προσηλωμένο το βλέμμα τους επάνω του.
Όποιος δεν το έκανε εκτελούνταν. Όποιον υπέδειχνε ο μασκοφόρος, τον παράδιναν στο Γερμανό εκτελεστή, στην ΕΘΕΛ, που τον εκτελούσε αμέσως.
Σε όλη τη διάρκεια της διαλογής, τσολιάδες γύριζαν ανάμεσα στους συγκεντρωμένους και τους χτυπούσαν, κυρίως με τους υποκόπανους των όπλων τους. Στέκονταν ιδιαίτερα σε μερικούς που “αναγνώριζαν” και για τους οποίους ο ξυλοδαρμός μετατρεπόταν σε συστηματικό βασανιστήριο. […]
Συνολικά εκτέλεσαν πάνω από 70 αγωνιστές. Σ’ αυτούς δεν υπολογίζονται όσοι υπέκυψαν στο δρόμο από τα βασανιστήρια, όσοι εκτελέστηκαν ή υπέκυψαν στο Χαϊδάρι ή στο Γουδί και στη Γερμανία. Ούτε όσοι, κυρίως ηλικιωμένοι, κάηκαν όταν οι φασίστες έβαλαν φωτιά και έκαψαν το μεγαλύτερο μέρος του συνοικισμού. Οι όμηροι που οδηγήθηκαν κυρίως στο Χαϊδάρι, αλλά και στο Γουδί και μετά στη Γερμανία ήταν πάνω από 2.000 ως 3.000».
Βιβλιογραφία: “Από την καταστροφή στη δημιουργία”, β έκδοση, 2019.